Кітапханалар қалай пайда болды?

Әлемдегі алғашқы кітапхана 8000 жыл бұрын пайда болған. Ежелгі Месопатамия тұрғындары тақтайшаларға балшықты жіңішке «сына» деп аталатын таяқшалармен жазған екен. Осы тәсілмен «сына жазуы» танымал бола бастады. Тақтайшаларды күйдіріп, олардың ішіндегі ең бағалыларын бұзылып кетпес үшін арнайы конверттерге салып қойған. Археологтар үлкен сарайларда тақырыптарына байланысты іріктеліп сақталған осындай конверттердің біразын  тауып алған. Осы кезден бастап кітапхана тарихының алғашқы беті ашылған.

Ежелгі Египеттегі кітапханалар ғибадатханаларда сақталған. Оны шырақшылар қарауылдаған. Египеттіктер жазуды алғаш папирус ағаштарына жазып, ұштарына таяқшаларды тығып, орама үлгісінде орап қойған.

Ежелгі римдіктер өзгеше үлгіде кітапхана салуды ойластырады. Юлий Цезарь сол кітапхана ісіне бел шеше кірісіп, жобасын жасап, жоспарын да өзі құрады. Цезарь өмірден өткеннен кейін де оның бастамасымен салынған кітапханалар ерекше танымалдылыққа ие болған. Римнің бақуатты тұрғындары кітапханаларды арнайы кедей отбасындағылардың пайдалануына жағдай жасады да, өздері үшін таптырмас кітап қорларын көбейтті. IV ғасырда Римде 28-ге жуық кітапхана бой көтерді.

Біздің эрамыз басталар шақта кітапханалар шіркеулер мен монастрьлердің ажыратылмас бір бөлшегіне айналып алды. Тақуалар кітаптарды оқи жүріп, оны өздері де жазды. Сондықтан да олардың күшімен көптеген кітапханалар жандана түсті.

Ортағасыр аяқталар тұста сәулеті көкпен таласқан шіркеулер салына бастады. Осы кезде кітапқұмар адамдар да құр алақан отырмастан, сол шіркеулердің жанына кітапханалар тұрғыза бастады. Университеттер де кітап қорын көбейту мақсатында білікті жұмыс атқарып, кітап жинауда белсенділік танытты. Париж университеті, Гейделберг пен Флоренция университеттері өздерінің даңқты кітапханаларымен мақтанып, «бұғауланған» кітаптарымен таныла бастады. Бірақ ол кездерде кітаптарды жасап шығару қиын іс болатын. Өйткені олар өркениетін жасырып ұстамаса да, «қызғанып» қатар-қатар болып тізілген қабырғадағы кітаптарын шынжырлап сақтады.

Бүгін біздер жиі табылатын халықтық кітапханалар 100 жылдан бері ғана өмір сүріп келеді. Ағылшындық саясаткерлер XIX ғасырдың басында халықты еркін түрде кітапханаға шақыра бастады. 1850 жылдың соңында ағылшын Парламенті адамдардың бәріне арналған кітапханалардың бой көтеріліп, халықтың қолданысына беруге рұқсатын берді.

Дайындаған: Ақерке Әбілхан

Сурет: diary.ru