Дарвиннің қателесуі

19 ғасырдың 30 жылдары Чарльз Роберт Дарвиннің дүниенің төрт бұрышын шарлап, саяхат жасағанын білеміз. Жол үстінде ол Афиркадағы жабайы тайпаға кезігеді. Алғашқы қоғам салтын ұстанған тайпа адамдары тау үңгіріне немесе ағаштың басына шығып ұйықтайды екен. Аң-құстың етін, ормандағы жемістерді теріп жеп, күн көреді екен.

Дарвин ол арада бірнеше күн тұрғанда олардың өзгеше салттары мен ғажап оқиғаларға куә болады. Тайпа адамдары жасы егделеген әйелдерді асқар тау, қалың орманға апарып ашықтырып өлтіреді және азық табылмаған күндері өз балаларын жеуден де тайынбайды. Дарвин бұл қатігездіктің байыбына бара алмай, аудармашысы арқылы тайпа адамдарымен сөйлеседі. Олар Дарвинге: «Әйелдің міндеті бала табу, туылған баланың екі түрлі рөлі бар, біріншісі, бала ұрпақ ретінде ру-тайпамызды жалғастырады, екіншісі, азық табылмаған күндері тамақ ретінде пайдалану. Әйелдер қартайса, бала таба алмайды, оларға өзімізбен бірге өмір сүруге мүмкіндік берудің не пайдасы бар, оларды өлтіріп не жеп қойғанымыздың өзі оларға жасалынған кеңпейілділік» дейді.

Ғалым аса күйінішпен басын шайқап, бұл жердің адамдары өте рақымсыз екен, мен бұл алғашқы қоғам адамдарының қарттарды құрметтеп, жастарды аяламайтын тарихи бейнесін өзгертуге бел байладым, - депті. Сонымен ол жоғары бағамен тайпадан бір нәресте сатып алып, Англияға қайтады. Қала тәрбиесі бойынша Дарвин әлгі баланы адам қатарына қосады. Ол осы мәдениетті адам арқылы оның ата мекеніндегі «қарттар мен балаларды азық ететін» жауыз қауымдық бейнені өзгертпекші болады.

16 жылдан соң, Дарвин әлгі тайпаға қайта барып, өзі жіберген баланың не жұмыс істегенін көзімен көргісі келеді. Бірақ, өзі бар күшпен тәрбиелеген баланы еш жерден кезіктіре алмайды. Соңында ол ру басынан бала жайын сұрағанда, рубасы: «Біз оны баяғыда жеп алғанбыз», - дейді. Дарвин қатты қамығып: «Осындай жақсы адамды неге жейсіңдер?» дегенде, олар: «Ол ештеңені де білмейді, ештеңе де істей алмайды, оны қасымызда ұстаудың не пайдасы бар?» деп өзіне қайыра сұрақ қойыпты.

Үнсіз қалған Дарвин өзінің қойын дәптеріне: «Бір адамның арманы мен оның қол жеткізбекші болған нәтижесі өзінің ойлағанындай бола бермейді, бір тайпада сақталып келе жатқан қиын мәселені бірнеше мәдениетті адам өзгерте алмайды. Тағылықтан тартып мәдениетті болуға дейін аянышты әрі ұзақ барысты бастан өткердік. «Асыққанның асығы таяды» деген осы шығар, қоғамда әрбір адам өзінің айналасындағы тұрмысқа бейімделуі керек, өйтпегенде, оны сол қоғам тастанды етеді», - деген сөздерді жазған екен.

Дайындаған: Мейіржан Әуелханұлы

Сурет: kemerovomuslim.ru