«Ң» әрпінен басталатын жалғыз сөз

Бүгінде «ң» әрпінен басталатын сөзді білмек түгілі, оны айтуды да ұмытып бара жатқандаймыз. Кейде теледидардағы тілшілер де «ң»-ді айта алмай жатады. Ал жасөспірімдер арасында төл дыбысымызды айта алмайтындардың саны көп.

Көпшілік «ң» дыбысын «н» дыбысымен шатастырып жатады. Әсіресе, үйде, балалабақшада әуелі орысша тіл сындырып, сосын қазақ сыныбына барғандар қазақ тіліне тән дыбыстарды (ә, ғ, қ, ң, ө ,ү, ұ, һ, і) дұрыс айта алмай қиналады. Әуелі орыс тілінде сөйлеп үйренген бала, орыс тілінде мұндай дыбыс болмағандықтан, «ң»-ды «н»-мен шатыстырады. Ал мұны шатастырудың салдарынан сөздің мағынасы бұзылады.

«Ң» дыбысын түрлі жаттығулар мен әдіс-тәсілдердің негізінде айтуға болады. Мысалы, «ң» мен «н»-ды дыбыстағанда тілдің қалпын балаға ұғындыруымыз керек. «Ң» дегенде тіл ұшы жоғары қарайды, үн мұрыннан шығады. «Н» дегенде тілдің ұшы жоғарғы тістің артына тоқталады. Балаңыз әріптерді шатастырып жатса, логопед мамандардың қызметіне жүгінуге де болады.

Қазақ тілінде «ң» әрпінен басталатын сөз жоқ деп айтылып келеді. Десе де қазақ әдебиетінің классигі, сатира жанрының атасы саналатын Оспанхан Әубәкіровтің «Ң» әр­піне арнаған «Ңөң» атты өлеңі ба­рын білесіздер. Ол осы өлеңі арқы­лы «айсбергті» қазақша «Ңөң» деп атауды нақты деректер­мен дәлелдеп берді. Сөйтіп, қазақ тілінің сөздік қорын байытты. Бірақ, әдеби нормаға айнала алмай келеді. Сондай-ақ, Оспанхан Әубәкіров пен режиссер Асқар Наймантаевтың «Ңөң» атты комедиялық қойылымы да бар.

Белгілі жазушы, драматург Шерхан Мұртаза «Бір кем дүние» атты туындысында осы Оспанханның «Ңөңі» туралы айта кетеді. «Жарықтық Осекем әулие екен-ау деп ойлаймын. Қазіргі мына заманда «ң» -ға тілі келмейтіндер көбейді. Теледидарды тыңдап, қарап отырсаң «жанағы, жанағы» деп сөз арасына «арам» сөз қосып сөйлейтіндер жиіледі. «Женістен женіске жете берейік» дейтіндер де бар.  Бұл да бір кем дүние», – деп жазған екен. Осы орайда Оспанхан Әубәкіровтің «Ңөң» өлеңін назарларыңызға ұсынғанды жөн санап отырмыз. Бұл сөз туралы өлеңнің өзінен де көп мағлұмат алып, тіліңізді жаттықтыра түседі деген ойдамыз.

Ңөң

Бір басымда санасаң,
Өнер,
Білім
Тегіс бар.
Болмайтұғын Бас әріп
Қай жерімде кеміс бар?!
– Бола алмайсың Бас әріп,
Түспе текке азапқа.
«Ң» әрпінен басталар
Бір сөз жоқ қой қазақта.
Деді осында біреулер,
Дәлел айтып бұлжытпас.
(Дәлелді сөз – әлді сөз,
Әлді сөзге кір жұқпас).
– Солай, – десті қалғаны,
Оңай көніп, ойланбай.
«Көне сал», – деп, біреулер
Тамақ беріп қойғандай.
– «Ң» әрпінен басталар,
Сөз бар, – деді «Ң».
Көнбеді.
– Білмесеңдер айтайын,
Оның аты – «Ңөң», – деді.
Айсберг дегенді,
Арғы қазақ «ңөң» деген.
Көктемде көшетін
Өзен мұзын «Сең» деген.
Айтқан сөзім айғақты,
Керегі не мазақтың?!
Өмір бойы зерттедім,
Ана тілін қазақтың.
Зілдей ауыр зілдерді,
«Ңөң» дейді екен бұрындар.
Ал «сең» деген сөзінде
«Жеңіл» деген ұғым бар.
Өң,
Дөң,
Жең,
Мең,
Сең дейді.
Тең,
Таң,
Тоң,
Көң,
Кең дейді.
Ал енді Айсбергті
Бас алсаң да, «нөң», – дейді!
Ойда жоқта осылай,
«Ң» ашты бір жаңалық.
41 әріп бас шайқап,
Тұрып қалды қамалып.
«Ңөң» деген сөз қазақта
Жоқ десең де еркіңде.
Қарыз сұрап тұрғам жоқ,
Бар десең де еркіңде.
«Ңөң» деген сөз қазақта
Жоқ десең де еркіңде.
Бар десең де дәл содан
Бұзылмайды көркің де!