Атамнан да қаштым, апамнан да...

Бәріміз бала кезімізден бір ертегіні жақсы көретінбіз және көп тыңдайтынбыз. Тіпті қайта-қайта ести бергеннен жаттап та алатынымыз өтірік емес. Әрине, ол «Бауырсақ» ертегісі. Ал сіздің сол ертегінің әлемнің басқа да халықтарына таныс екенінен хабарыңыз бар ма? «Бауырсақтың» желісі туысқан халықтарда ғана емес, мұхиттан ары халықтардың әдебиетінде де көрініс табатыны жасырын емес. Сюжетін сақтап өздерінше ертегі жасап алған халықтар: өзбектер мен татарлар, ағылшындар, немістер және скандинавиялықтар, американдықтар және т.б. Классификатор Аарне-Томпсонның есебіне сенсек, ертегінің 2025 түрі бар екен.  «Қашқын құймақ» деген де аты бар екен, тіпті...

XIX ғасырда әлемдік мәдениетте біз «Бауырсақ» деп атайтын ертегіні көбі «АҚШ-тан келген прәндік адам» деп атаған.

Ол ертегі 1875 жылы баспада теріліп, содан қазіргі уақытқа шейін англо-саксондық ертегі ретінде жарық көріп келеді. Айтпақшы, бастапқы нұсқасындағыдай (бауырсақ аңдардан қашып барып, түлкінің асқазанына бұйырады) америкалық прәндіктің де ажалы түлкіден болады.

Ал басқа батысеуропалық нұсқаларында оқиға шошқаның бауырсақты жеп қоюымен аяқталады. Ал орыстардың «Колобогы» американдықтардан ертелеу – 1873 жылы терілген. Бірақ кейбір әдебиет зерттеушілерінің айтуынша, бауырсақ туралы ертегі («коло» - домалақ, «домалақ бет») б.з.д II-III ғасырлардағы славян фольклорына жатады екен.

Жай ғана қарапайым оқиға желісі әлемді аралап кеткеніне таңдануға болады. Енді мына қызыққа қараңыз: 1992 жылы «Сасық ірімшік адам» деген ертегі жарық көрген. Сол кезде сасық ірімшік адам сол баяғы пірәндік адам сияқты өзін жеп қояр деген оймен бәрінен қаша беріпті. Ал шындығында ірімшік адамның сасыған иісінен қашып барады екен.

Міне, балалық шағымыздың жаттанды ертегісіне айналған қызықты көріністің тарихы да, таралуы да осындай. Әлі де кішкентайлардың аузынан түскен жоқ бұл «Бауырсақ».

Дайындаған: Ақерке Әбілхан

Суреттер: stihi.ru, znaeteli.ru, socrealizm.com.ua