Қазақстан тарихынан қосымша деректер

Тарихты қанша оқып, ізденсек те біз білмейтін қаншама қызық бар. Бүгінде оқушылар мен талапкерлер ҰБТ-ға қызу дайындық үстінде. Мына тарихи деректер ұлттық тестілеуде көп кездеспесе де, қажет ақпарат деп біліп, сіздерге ұсынуды жөн көрдік.

• Ежелгі Отырар кітапханасында 500 000 қолжазба қоры болған. Ол әлемдегі Александрия кітапханасынан (700 000 қолжазба) кейінгі екінші орында.
• Пугачев өзін "III Петр" деп атаған.
• Иван Грозный Ермакты Сібірді бағындыру мақсатында жіберген.
• Қаратау қорығы 2004 жылы ашылған.
• Медеу мұз айдыны 1971 жылы қолдануға берілді.
• КСРО-да атом бомбасын Курчатов тобы ойлап тапты.
• Әбу Али ибн Сина - әлемнің үшінші ұстазы.
• Семей бұрын "Жетішатыр" деп аталған.
• Ленинград 900 күн қоршауда болған.
• Сталинградты алу кезінде неміс штабын Генерал Паулиус басқарды.
• Фирдаусидің шын есімі - Әбілқасым.
• Мұхтар Әуезов - қазақтың тұңғыш филология ғылымдарының докторы.
• Қазақтың тұңғыш профессоры - Құдайберген Жұбанов.
• "Самұрық" ұлттық қоры 2006 жылы құрылды.
• Қазығұрттың басында кеме қалған, ол әулие болмаса неге қалған (халық жыры).
• Сақ ғұламасы Анарыс (Анахарсис) б.з.б. 620-555 жылдар аралығында өмір сүрген.
• Қара теңіздің бойындағы скифтер сақтардың кемер тайпасының ұрпақтары.
• Сақтардың тиграхауда, парадария және хаомаварга болып үшке бөлінгені туралы парсылардың Ахамендік сына жазуында таңбаланған.
• Алтын адамның бас киіміндегі 4 найза 4 бағытты (батыс, шығыс, оңтүстік, солтүстік) білдіреді.
• Қазақстан Қысқы Азия ойындарында 32 алтын иемденіп, біріншілікті бағындырды.
• Қой - оғыздардың тотемі.
• Рафаель Санти Аттилланың жорықтарын суреттеген Еуропадағы жалғыз суретші.
• Батыс ғұндардың жалауының түсі сары болған.
• Катапультаны ғұндар Аспан асты елін бағындырар кезде ойлап тапқан.
• Түркілердің ежелгі өрбіген атамекен жері Алтай болған.
• Қажы Тархан - Астраханның ежелгі атауы.
• Түркі руна жазуы Қазақстанның Тараз қаласынан табылды.
• М.Қашқари мен Ж.Баласағұнның бірге тұрған ескерткіші Бішкек қаласында қойылған.
• Абд ул-Әзиз ибн Шараф Әд-Дин - Тайқазанды құйған кісі.
• Есім ханды "Еңсегей бойлы ер Есім" деп Қазанғап атаған.
• "Амангелді" фильмінің сценарийін Ғабит Мүсірепов жазған.
• Шығай хан Бұқараның Құмышкент деген жерінде жерленген.

• Үш бәйтерек:

1. С.Сейфуллин 
2. И.Жансүгіров
3. Б.Майлин

• Алыптар тобы:

1. М.Әуезов 
2. С.Мұқанов
3. Ғ.Мүсірепов
4. Ғ.Мұстафин

• Бес Арыс: 

1. М.Жұмабаев 
2. Ж.Аймауытов
3. М.Дұлатов
4. А.Байтұрсынов 
5. Ш.Құдайбердіұлы

• Қазақтың тұңғыш алты академигі: 

1. Қ.Сәтбаев
2. М.Әуезов
3. Ә.Марғұлан 
4. Т.Тәжібаев 
5. І.Кеңесбаев 
6. Ә.Бектұров

• Ернес Төрехан "Аттила" кітабының авторы.
• Қаржаубай Сартқожаұлы "Орхон жазбалары" еңбегінің авторы.
• Қойшығара Салдарұлы "Көне түркіжазбалары" атты монографиясының авторы.
• "Құтты Білік" (1069 жылы) пен "Диуани Лұғат ат-Түрк" (1074 жылы) шығармаларын қазақшаға аударған Асқар Егеубаев.
• Құлмат Өміралиев оғыздардың тілі мен эпосын зерттеген.
• Сұлтан Бейбарыс Дамаскінің әз-Захария кітапханасының жанында жерленген.
• Тұрсын Жұртбай "Дулыға", "Талқы" мен "Ұраным Алаш" еңбектерінің авторы.
• Мурат Аджи қыпшақ тарихын арнайы зерттеуші ғалым.
• Болат Көмеков - "Қыпшақтану" ғылыми-зерттеу орталығының директоры.
• Лев Гумилев - Батыс Түрік қағанатын арнайы зерттеген шығыстанушы ғалым.
• Әлкей Марғұлан мен Кемел Ақышев - үйсіндер тарихын толық зерттеушілер.
• Әлкей Марғұлан "Ежелгі жыр-аңыздар" атты монографиясында ғұндардың эпосын зерттейді.
• Қойшығара Салғарин "Таным танмақтар" еңбегінде ғұндар туралы деректер береді.
• Әуелбек Қоңыратбаев 1986 жылы "Қорқыт ата" кітабын қазақшаға аударды.
• Темірбек Жүргенов атындағы Қазақ Ұлттық Өнер Академиясы 1978 жылы құрылған.
• 1910 жылы 31 желтоқсанда ҚР Ұлттық Кітапханасы ашылды.
• А.Машани - "Әл-Фарабитану" ғылымының негізін салушы.
• А.Югнекидің "Ақиқат сыйы" еңбегін Е.Құрысжанов қазақша сөйлетті.
• Әл-Хорезмидің "Мухаббатнамесін" Алма Қыраубаева зерттеген.
• Н.Далбай және Қ.Жарылғапов - 2009 жылы 22 қарашада ашылған Астанадағы Қазақ елі монументінің авторлары.
• М.Тынышбаев "Ақтабан Шұбырындыны" ғылыми айналымға енгізді.
• Ислам Жеменей "Тарихи-Рашиди" еңбегін қазақшаға аударды.
• Ғани Мұратбаев тұңғыш КСРО-ның комсомол сыйлығын алған қазақ.
• Олжас Сүлейменов тұңғыш Ленин комсомолы сыйлығын алған қазақ. Шығармалары: Азия (1975 жылы), Адамға табын, Жер, енді (1961 жылы), Таңбалар тілі (2005 жылы). Ең алғашқы шығармасы - Арғымақ.
• "Қазақ әдебиеті" газетінің алғашқы саны 1934 жылы 10 қаңтарда шықты. Бас редакторы - Ғабит Мүсірепов.
• 1928 жылы ақпанда қазіргі "Жұлдыз" журналы жарық көрді. Бас редакторы - Сәкен Сейфуллин.
• Сасбұқа - Жеті Жарғыны жасауға қатысқан қырғыз биі.
• Березин - "Түркі хрестоматиясы" (1876 жылы)
• Ы.Алтынсарин - "Қазақ хрестоматиясы" (1879 жылы)
• Радлов - "Қырғыз хрестоматиясы" (1883 жылы)
• Шоңби  Едігеұлы - қарадан шыққан тұңғыш аға сұлтан.
• Бұқар жырау алты алашқа қазақ, ноғай, башқұрт, қарақалпақ, қырғыз, татарды жатқызады.
• Жоңғарлар 4 тайпадан тұрды: қошут, дүрбіт, шорос, торғауыт.
• Кенесары хан туралы жазылған тарихи романдар:

1. М.Әуезов "Хан Кене" (1928 жылы), 1934 жылы сахналанды.
2. Қ.Бекхожин "Науан батыр"
3. Қ.Аманжолов "Көкшетау"
4. Н.Ахметбеков "Жасауыл қырған"
5. М.Сералин "Топ жарған"

• "Менің Қазақстаным" (әнұран) әнін алғаш орындаған Жамал Омарова.
• Қадыр Мырза Әлі Олжас Сүлейменовтың шығармаларын қазақшаға аударды.
• Е.Бекмаханов қазақ тарихында докторлықты екі рет қорғаған, ал М.Серғалиев үш рет қорғаған.
• Ә.Қасенов тіл білімінен докторлықты екі рет қорғаған.
• Р.Нұрғали әдебиеттен докторлықты екі рет қорғаған (біріншісін 25 жасында).
• 1918 жылы Торғайда "Қазақ" газетінің орнына "Қазақ мұңы", 1920 жылы "Жаңа өріс" деген атпен шықты.
• 1923 жылы Нәзір Төреқұл Мәскеуде "Темірқазық" журналын шығарды. Ол 1933 жылдан Сауд Арабияда елші болған.
• 1921 жылдың 1 мамырынан 1922 жылдың 15 мамырына дейін "Кедей еркі" газеті шықты. Редакторы - Қалдыбай Абдуллин.
• 1922 жылдың 18 тамызынан "Кедей еркі" газеті "Тілші" деген атпен шыға бастады. Редакторлары - Сәдуақас Оспанов, Сара Есова.
• 1921 жылы қазанда "Қызыл Қазақстан" журналы шықты. 5 редакторы болған дейді ғалымдар. Ол қазіргі "Ақиқат" журналы. Редакторы - Әбдірахман Асылбек.
• 1925 жылы тамыздан "Жаңа мектеп" журналы шықты, 1929 жылы "Қазақстан мектебі" атымен шыға бастады. Шығарушылар - Молдағали Жолдыбаев, Нұғман Манаев.
• 1907 жылы Петерборда тұңғыш рет қазақ тілінде "Серке" газеті шықты. Редакторы - М.Дулатов.
• "Оян, Қазақты" Қазақстанға таратқан Жұмағали Тілеулин.
• Жақып Ақбаев - Қазақтың тұңғыш заң магистрі.
• 1924 жылы 24 желтоқсанда М.Жұмабаев Мәскеуде "Алқа" әдеби ұжымның бағдарламасын жасап, 1925 жылдың басында ұйым ретінде құрылды.  Қосымша авторлары: Аманғали Сегізбаев, Жәкен Сәрсембин.
• 1926 жылы 13 қаңтарда тұңғыш ұлт театры ашылды. Басшысы - Жұмат Шанин.
• 1926 жылы Қызылордада С.Сәдуақасовтың "Ұлт театры" атты кітабы шықты.
• 1921 жылы Ташкентте Қазақ Ағарту Институты ашылды.
• Бағыбек Құндақбаев - Қазақ театры тарихының негізін салушы.
• 1915 жылы Семейде "Біржан сал" қойылымы қойылды. Режиссері - Ж. Аймауытов. Осы қойылым тұңғыш қазақ театрының шымылдығын ашты.
• "Алаш" автономиясының әнұранын жазғандар - М.Дулатов, С.Торайғыров.
• Сағат Әшімбаев - 1986 жылы "Желтоқсан" оқиғасын камераға түсіріп алған кісі.
• "Жүз жыл жырлаған жүрек" (Жамбыл Жабаев туралы) - Мырзатай Жолдасбеков.
• "Абылай хан" операсын жазған композитор Еркеғали Рахмадиев, сөзін жазған Әбіш Кекілбаев.
• Сорорат - Балдыз алу
• Жанұзақ Қасымбаев - Астана қаласының тарихын зерттеген.
• Салық Зиманов - Қазақстанның Тәуелсіздік Декларациясының авторы.
• "Түркістанда туған ойлар", "Қазақ қалай орыстандырылды?" кітаптарының авторы - Мекемтас Мырзахметов.
• Тұрсынбек Кәкішев - "Сакентану" ғылымының негізін қалаушы.
• Смағұл Сәдуақасов 26 жасында Білім Министрі болған.
• Ұлттық теңгенің дизайнын жасағандар: Тимур Сүлейменов, Мендібай Әлім, Хайролла Ғабжалел, Ағымсал Түзелханов.
• Ғалым Ахметов - "Алаш алаш болғанда".
• 1890 жылдан бастап Мәскеудің "Молодая Гвардия" баспасынан ұлы адамдар өмірбаянының сериясы шығып келеді. Сонда қазақтың 9 тұлғасының өмірбаяны шыққан.

Дайындаған: Жолдас Өрісбаев

Сурет: e-history.kz