Википедия - редакциялауға болатын онлайн-энциклопедия өз бастауын 2001 жылдан бері алып келеді. Осы уақытқа дейін википедия әлемнің түрлі тілдерінде дамып, адамзаттың ақпаратқа қол жетімділігін қамтамасыз етіп отыр. Қазақ тілінде википедияның дамуын көздеген жанашыр бір топ былтырғы жылы "WikiBilim" қоғамдық қорын құрып, 2011 жылы тамыз айында израильдың Хайфа қаласында өткен ғаламдық "Wikimania-2011" вики-конференциясында тіпті үздік жоба аталып та үлгерді. Қоғамдық қорға Үкіметтен бастап, "Самұрық-Қазына" Ұлттық әл-ауқат қоры да қолдау білдіруде.
Осындай игі бастамалардың жалғасы 2012 жылдың 20-21 сәуір аралығында түркі тілдес елдер википедиашыларының конференциясын өткізуге түрткі болды. Қазақстанда конференция өткізу идеясын онлайн-энциклопедияның негізін қалаушы Джимии Уэйлстың өзі ұсынған екен. Конференцияға Қазақстан, Түркия, Әзірбайжан, Өзбекстан, Түркіменстан, Қырғызстан, Татарстан, Башқұртстан, Саха (Якутия) елдері вики-қауымдастықтарының, сонымен қатар "Wikimedia Foundation", "Creative Commons", "Open Software Foundation" секілді халықаралық қозғалыстар мен ұйымдардың және "Google" компаниясының өкілдері қатысты.
Ұйымдастырушылардың атынан сөз сөйлеген Рауан Кенжеханұлы конференция қатысушыларына жолдаған ел премьер-министрі Кәрім Мәсімовтың: "Рухани құндылықтарымыз бен мәдени мұраларымызды байытып, қазақтілді интернетті, бүкіл түркі тілдес википедияны дамытуда бұл конференцияның маңызы зор" - деген құттықтау сөзін оқыды.
Конференция қонағы, Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты Мұрат Әбенов "Қазіргі таңда қазақ тілінде сайттардың аздығын айтып, қазақ тілді ақпаратқа қол жетімділігінің төмен деңгейде екенін атап өтті. Мемлекеттің дамуына, экономикамыздың дамуына білімді жастар керек, ал жастардың білімді болуына ақпаратқа жол ашуымыз керек. Википедияға жазатын авторлар ешқандай қаржы алмайды. Бұл тек ана тіліміздің дамуына қосып жатқан үлкен үлес" деп сөз сөйледі.
Алматы қалалық Тілдерді дамыту басқармасының басшысы Мамай Ахетов құттықтау сөзін оқып, "WikiBilim" қоғамдық қорына "Алдар көсе" телесериалының DVD нұсқасын, "Балаларға базарлық" аудиокітаптар желісін, 13 сала бойынша қазақ тіліндегі іс-құжаттар терминдер кітабын сыйға тартты.
Википедия қорының өкілі Амир Ахарони "Википедияға өз тілдеріңізде жазудың қажеттілігі неде?" деген тақырыпта шағын баяндама жасады. Оның айтуы бойынша "Көптеген адамдар орысша, ағылшынша білемін, сол маған ақпаратқа қол жетуіме жеткілікті деп санайды. Алайда түрлі тілдер идеологиясы бойынша әлемде қанша тіл болса соншалықты ойлау қабілет те түрлі болады. Адамзаттың бәрі ағылшынша сөйлесе адамзат та бірдей болып кетеді. Сол себепті әрбір адам ана тілінде википедияны дамытуға қолұшын созуы керек. Болашақ ұрпақтарыңыз үшін де үлкен жұмыс атқарған боласыз" дейді. Сонымен қатар, Амир Ахарони көптеген ұлт өкілдерінің өз тілінде жазуға пернетақтада спецификалық әріптердің жоқтығын сылтауратады дегенді айтады. Бірақ бұның бәрі техникалық тұрғыда шешілген мәселелер. Мұндай мәселеге тап болсаңыз, Википедия өкілдеріне хабарласып, көмек сұрасаңыз болады. Техникалық тұрғыда сұрақтарға жауап беруге әрқашан дайын.
Сонымен қатар, кешке "Creative Commons" авторлық құқықты қорғау жөнінде ұйымның Еуропа бойынша менеджері Ионас Обберг "Еркін мәдениет" тақырыбында баяндама оқыды. Кейбір авторлар Википедияға өз жұмыстарын сала алады, бірақ өңделуге қарсы шығатын тұстары көп. Осы және басқа да авторлық құқық мәселелер бойынша "Creative Commons" өкілі бірнеше презентация өткізді.
Жалпы "WikiBilim" қоғамдық қоры құрылғаннан бері қазақша википедия қорында ақпарат 7000-нан 126 000-ға дейін көбейді. Бір жыл бұрын вики-бәйге жарияланып, шартқа сәйкес энциклопедия талаптарына сай 100 мақала жазған авторларға ноутбук тарту етілді. Осы күні белсенді редакторлар саны 4 адамнан 230 адамға дейін көбейді. Ай сайын қаралатын беттер саны орта есеппен 200 мыңнан 5 млн.-ға жетті.
Google аударма сервисіне қазақ тілі енгізілуі үшін Википедияның қосар үлесі көп. Бұл жайлы Google компаниясының Орталық және Оңтүстік Азия өңірі бойынша бизнесті дамыту менеджері Тілек Мамутов презентация жүргізді. Google аударма машинасы қазақша контент неғұрлым көп болса, соғұрлым басқа тілдер қабылдап, автоматты түрде аудармалар жасайды. Бұл үшін тағы орыс, қазақ тілінде қосарлана жасалатын сайттардың да көмегі тиеді дейді маман.
Осыдан біраз уақыт бұрын Google Translate сервисінде қырғыз тілі пайда болған. Қырғыз тілінің пайда болуына бірнеше қырғыз программистері жиналып, "Ene Til" - айнадай аударылған мәтіндерді жинайтын бағдарлама жасап шығарған. Осы жөнінде қырғыз бауырларымыз тәжірибесімен бөлісті.
"Жұмыла көтерген жүк жеңіл" демекші, әрбіріміз қазақша википедияға, ана тіліміздің дамуына үлес қоса аламыз. Тіліміздің кемшін тұстарын айта бергенше соны жөндеуге өз үлесімізді қосатын уақыт жеткен сияқты. Интернетте онлайн-энциклопедиямыздың қазақ тілінде дамуына атсалысайық.
Суреттер: Massaget.kz