ТАРИХ ФИЛОСОФИЯСЫ

Философия ғылымы пайда болғаннан бастап,  адамдардың дүниетанымын қалыптастыруда шешуші рөл атқарды. Ол қоғамның рухани өмірі үшін күресті. Философия орта ғасырларда тиология ғылымы мен тығыз байланыста болды.. Қазіргі заманда философия Христиан дінінің бұғауынан босап, қайтадан қоғамда маңызды орынға ие болды. Сонымен қатар, рационалды философия басқа философиялық бағыттар мен тенденцияларды шетке ысырды. Ол адамдарға әлеуметтік өмірдің күрделі желісін дұрыс бағыттауға, тығырықтан шығу жолдарын табуға көмектесті. Ол әлі де маңызды идеологиялық функцияларды орындады.

«Тарих философиясы» терминін 18 ғасырда француз ағартушысы Вольтер енгізген. Ол тарихшы оқиғаларды жай сипаттап қана қоймай, оларды хронологиялық дәйектілікпен ұсынып қана қоймай, тарихи процесті философиялық тұрғыдан түсіндіріп, оның бар екендігі туралы ойлау керек деп есептеді. Кейіннен бұл термин ғылыми айналымға енді.

Тарих философиясын әр түрлі жолмен ұсынуға болады. Кейбір зерттеушілер бүкіл тарихи процестің кең панорамасын ұсынады. Басқалары тарихтың ұлы философтарының теориялық мұраларына назар аударады.

Тарих ғылымы - бұл орта деңгей теориясы, яғни орташа абстракция теориясы, сондықтан заң және категория сияқты жоғары абстрактілі ұғымдарды теориялық өңдеумен айналысуға болмайды.

Тарих философиясы мен тарих ғылымы арасындағы корреляцияны талдауға байланысты бір маңызды мәселеге - тарих ғылымының құндылық бағдарына тоқталмай кетуге болмайды. Барлық әлеуметтік пәндер қандай-да бір түрде дүниетанымдық сипатқа ие. Бірақ тарих ғылымының өзіндік ерекшеліктеріне байланысты зерттеушінің философиялық ұстанымдары оның тұжырымдары мен жалпылауына үлкен әсер етеді. Бір фактіні саяси бағытына байланысты әр түрлі айтуға болады. Осыған орай, тарихи тұжырымдар көбінесе өзінің ғылыми сипатын жоғалтады, өйткені ғылыми нәтижелер объективті және дәйекті болуы керек.

Неміс философы Гердер бүкіл адамзат тарихының кең панорамасын беретін «Адамзат тарихы философиясының идеялары» атты көлемді еңбек жазды. Неміс ағартушысы жазғандай, ол адамзаттың пайда болуынан бастап бүкіл тарихын сипаттайтын ғылымға қызығушылық танытты. Гердер үшін мұндай ғылым - тарих философиясы. Тарих философиясының арнайы пән ретінде қалыптасуында Гердердің философиялық-тарихи шығармашылығы маңызды рөл атқарды.

Ұлы Гегель тарих философиясымен айналысты. Ол «дүниежүзілік философиялық тарих» терминін енгізді, ол осы арқылы тарих философиясы туралы жалпы ой-пікірлерді білдірді. Ол барлық тарихнаманы үш түрге бөлді:

1) бастапқы тарихы;

2) рефлексиялық тарих;

3) философиялық тарих;

19 ғасырда тарих философиясы толық ғылыми азаматтық алады. Ресейде Н.И. сияқты көрнекті философтар мен тарихшылар. Кареев, В.М. Хвостов, В.И. Герриер, Л.В. Карсавин, С.Л. Франк. Х.Раппорттың айтуынша, тарих философиясы адамзат тағдыры, оның даму перспективалары туралы ой қозғаған барлық ұлы ойшылдардың - Вико, Гердер, Кант, Маркс және басқалардың назарында болды. Rapport тарих философиясының екі мағынасын анықтайды: теориялық және практикалық. Теория тұрғысынан тарих философиясы, өйткені ол бүкіл тарихи процесті теориялық тұрғыдан түсінуде адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандырады, өйткені ол кез-келген тарихтың ғылыми табиғаты үшін қажетті шартты білдіреді. Тарих философиясының практикалық маңызы оның адамдардың практикалық өміріне, олардың белгілі бір саяси шешімдер қабылдауына тікелей әсер ететіндігінде. Барлық адамдар адамзат қайда бағыт алып бара жатқанын білуі керек және бұл сұраққа тарих философиясы жауап береді.

Сонымен, кейбіреулер (онтологтар) басты назарды тарихи процестің болуына аударады, ал басқалары (гносеологтар) - тарихи өткенді теориялық қайта құруға. Бірақ гносеология мен онтологияны бір-бірінен бөлуге болмайды. Білім объектісі жоқ білім теориясы теория болудан қалады, өйткені адамдардың практикалық іс-әрекеттерін зерттемей, қоғамдық қатынастарды талдамай, адамзат қоғамының мәні мен мақсатын нақтыламай-ақ, ол өзін ғылыми теория деп санай алмайды, яғни , білім объектісі болмаса, білім теориясы болмайды. Сондықтан тарих философиясының пәні әрі гносеологиялық, әрі техникалық, әрі онтологиялық мәселелер болып табылады. Ол оларды біртұтастықта, өзара байланыста қарастырады, дегенмен оларды тереңірек зерттеу мақсатында оларды бір-бірінен бөлек талдай алады.

Философия ғылымдарының кандидаты, доцент Жанатаев Д.Ж.

Киікші Каусәр- 1 курс магистранты,

Әл-Фараби атындағы КазҰУ