Португалия
Сән-салтанат пен ғажайыпқа толы Португалия елі, бір кездері алып хандықтың бірі болған. Ал қазір, бейбітшілік пен тыныштық жайлап, ынтымағы жарасқан бауырмал ел. Сан ғасырлық тарихын бір арнада тоғыстырып, оны жоймай, ұрпақтан-ұрпаққа сақтап келе жатқанын, көз тұндырар көрікті орындарынан байқауымызға болады. Португалияның мақтанышына айналған Синтра қалашығының табиғаты мүлдем өзгеше. Дәл осы қалашықта орналасқан "Ди Пен" сарайының сұр мұнараларының төбесіндегі ақша бұлттардың ерігендей әсер беруі, көздің жауын алады. Қалың тоғайлар арсыннан төбе көрсетіп тұрған ескі мұнаралар, жау жүрек жауынгерлер жайлы ерлікке толы талай сырды өзінде бұғып тұрғанын тарихтан білеміз.
Португалия Республикасы — Оңтүстік-Батыс Еуропаның қиыр шетінде, Атлант мұхиты жағалауында орналасқан мемлекет. Пиреней түбегінің батыс бөлігін және Азор, Мадейра аралдарын алып жатыр. Солтүстігі мен шығысында Испаниямен, ал оңтүстігі мен батысын Атлант мұхиты шайып жатыр. Әлемдегі ең тұрақты шекара Португалия еліне тиесілі десек қателеспейміз. Себебі, мемлекет шекарасы сонау 1249 жылдан бері еш өзгермеген. Көне римдіктер заманында Португалия «Лузитания» деп аталған. Бұл ел «Португалия» атауын 868 жылдан бастап иеленген. Ол — «жылы кемежай» деген мағынаны білдіреді. Жер көлемі 92,1 мың км². Халқының 10,1 млн. Халқының 99%пайызы португалдар, қалғанын испандықтар мен бразилиялықтар құрайды.
Португалия астанасы Лиссабон, түрлі-түсті үйлерімен, базальт төселген көшелерімен, ғимараттары әртүрлі реңді керамика тақтайшалармен көмкерілген. Көшелерінен ара-тұра көненің көзіне айналған ескі трамвайларды байқап қалуыңыз ғажап емес.
Лисабонның қызығы мұнымен таусылмайды. Құлақ құрышын қандырар, әсерлі фадо әуенін естіп, бір сәтке сергіп қаласыз. «Фадо» сөзін латын тілінен аударғанда «тағдыр» деген мағынаны білдіреді екен. Бұл португалдықтардың 200 жыл бұрын Байро Альтода пайда болған көне қала романсы. Лирикаға толы романсты танымал португал гитарасы мен контрабастың сүйемелдеуімен шағын таверналарда орындайды. Халық бұл әнді, Португалияның танымал әншісі Маризаның орындауында жылы қабылдайды. Бұл әнннен қуаныш пен қайғыны, асқақ арман мен болашаққа сенімді сезіне аласыз. Фадоны тыңдап, Португалия халқының ішкі толқынысын, жүрек сырын ұққандай боласыз.
Көп ұлтты Лиссабон қаласының тұрғындары ерекше әдемі. Сонымен қатар, португалдықтар өзгеше қабілетті шығармашылықтың адамдары. Өнерге бас ие табынатынын, порту жағалауларынан, зәулім ғимараттарынан, қылқалам шеберлерінің өнер туындыларынан, адамды бірден елітіп жіберетін әсем әуенінен аңғаруға болады. Бастапқыда Португалия астанасы Лиссабон емес, шағын Каимба қалашығы болған. 1147 жылы Португалияның алғашқы корольі Альфонс, маврлардың бұл елден қуылуынан кейін, астананы Лиссабон қаласына көшірді. Сан ғасырлар бойы Лиссабон қаласы Рим империясының, маврлардың, испандықтардың, Наполеон әскерлерінің жойқын шабуылын бастан кешірген тарихи қала. Қаншама шабуылдардан аман қалған қаланың тарихи қамалдарының жойылып кетуіне, 1755 жылдың қарашасының «Әулие-әмбиелер» күнінде орын алған жер сілкінісі себепші. Салдарынан, Лиссабоннның көп бөлігі зардап шегіп, 60 мыңнан аса тұрғыны опат болды. Маркиз Помбалдың арқасында көп уақыт өтпей қала қайтадан турғызылды. Құлаған ғимараттар орнына ойын-сауық, сауда орталықтарын салып, әр көшеге мемлекет қайраткерлерінің есімдерін берді.
Түскі 12 мен 3 арасында бұл жерде өлі тыныштық орнайды. Бұл уақыт арасында ашық тұрған дүкендерді, музейлерді, асханаларды таппайсыз. Тек күннің ыстығы қайтқан шақта ғана үйіңізден шығып, көрікті жерлерге көз тастауыңызға болады. Тіпті мейрамханаларының өзі тек кешкі 10-ға дейін сізге қызмет көсетеді. Қала кереметтерін, туристерге арналған шағын трамвайға отырып, тамашалауға барлық жағдай жасалған. Кешкі Лиссабон мүлде өзгеше күйге енеді. Қызылды-жасылды отшашулар қала көркін одан әрі әрлендіріп, қыздыра түседі. Егер жағалауға бара қалсаңыз, Сагрише мыс Сан-Висентиге ат басын бұрыңыз. Тарихтан белгілі, ол жерде бұрындары көптеген географиялық жаңа жерлердің ашылуына себепкер - теңіз жүзушілер мектебі болған. Кобо-де-Рока жеріне бара қалсаңыз, көрікті жерлерімен танысып қана қоймай, елдің ең батыс нүктесінде болғаныңыз үшін арнайы "мәртебелі куәлікке" ие боласыз. Содан кейін, «жердің шетін көрдім» деп мақтануыңызға әбден болады.
Португалияда Еуропадағы ең көне «Шай» компаниясы өз жұмысын 1883 жылдан бастап жалғастырып келеді. Сонау 1732 жылдан бері қызмет көрсетіп келе жатқан, ең көне кітап дүкені де осы елде орналасқан. Жоғарғы өркениетті елдердің бірегейіне айналған Португалияда ең көне Еуропалық білім ордаларының бірі Коимбр университеті орналасқан. Оның іргетасы 1290 жылы қаланған.
Жасыл желекке оранған Португалия елі жайлы сөз қозғағанда, көз алдыңызға бірден жүзім плантациялары елестейтіні анық. Шарап өндірісі - оларды ертеден асырап келе жатқан ата кәсібі. Олар шарап құдайының құрметіне мерекелер өткізіп, оларға табынып, сыйынған. Елде қазірдің өзінде 25 шарап өндіретін кәсіпорындар жұмыс істейді. Ең алғаш бұл елге жүзім талдарын финикийцтер алып келген екен. Португалдықтар үшін жүзімнің әр талы игілік пен берекенің, отбасы жылулығы мен денсаулықтың символы. Сондықтанда португалдықтар, Жаңа жыл мерекесінде өздері ерекше құрметтейтін кісіге міндетті түрде жүзім сыйлайды. Олардың әдетінде, Жаңа жылға санаулы сағаттар қалғанда жүзім дәніне тілек тілеп жесең ол міндетті түрде орындалады деген сенім бар. Әр соғылған сағат сайын, олар бір жүзім дәніне тілек тілеп жейді. Осылайша бұл, Жаңа жыл келгенге дейін 12 сағатқа созылып, 12 жүзім дәніне арманындағы 12 асқақ тілектерін тілейді. Сосын оның орындалатынына риясыз сенеді.
Португалдықтар асықпайтын өте сыпайы халық. Ар-намысын жоғары бағалайтын ұстамды ел. Олар ешкімнің алдында абыройының төгілуіне жол бермейді. Сыртқы бет-әлпетінің, киімінің әдемі болып тұрғаннын жандары сүйеді. «Кісіні киіміне қарап қарсы ал» деген мақалдары сондықтан да айтылған болуы керек. Олардың амандасу әдебіне келетін болсақ, аса танымайтын адамдарымен қол алысып амандасады. Ер адамдары бір-бірін құшақтап амандасса, ал әйел адамдары ең алдымен оң, одан кейін сол бетінен сүйіп амандасады. Олар қонақ күткенді ерекше ұнатады. Португалдықтар қонаққа баратын үйіне міндетті түрде сыйлық ала барады. Қонақтар үйге кіргенде аяқ киімдерін шешпей кіреді. Қонақта отырып олар отбасы мәселесі, жеке бас құпиясын сөз еткенді онша ұнатпайды. Дастархан басында олар саясат жайлы, сауда-саттық, Еропа одағы, ал кейде, ауа-райы жайлы сөз қозғағанды жөн көреді. Алғаш рет дастархандас болып отырған адамының өте көңілді, ашылып сөйлесіп отырғандығын, шеттен шыққандық деп бағалайды. Бір-бірін баяғыдан танитын адамдар кездесуге кешігіп келіп жатса, оған мән бермейді. Ал таныс емес адамды кездесуге шақырып, ол адам кешіксе, бұл қылығын сыйламағандық деп есептейді.
Португалия елінің қызықты, өзгеше салт - дәстүрлері жетерлік. Әсіресе олар үйлену тойларын өте қызықты өткізеді. Португалдықтар ерте отау тіккенді құп көреді. Олар қыздарының 16 жасында тұрмысқа шыққанын, ал ұлдарының 19-20 жасында үйленгенін мақұлдайды. Міне осы уақытты олар отбасын құруға ең қолайлы уақыт және дені сау ұрпақ осы уақытта дүниеге келеді деп есептейді. Олар той күнін көбіне сенбі күніне белгілеп, тойға қызу дайындыққа кірісіп те кетеді. Тойға бір апта уақыт қалғанда, жас жұбайлар, ең жақын деген дос-жарандарының үйін аралап, оларға арнайы шақыру қағаздарын таратады. Тойға таяу аптаны олар «нойвуш» деп атайды. Нойвуш кезінде қалыңдық себетін тәтті тоқаштарға толтырып, шақыру қағазымен бірге достарына таратады. Себет міндетті түрде жаңа болу керек деген наным бар. Және шақыру қағазын берген адамы тәтті тоқашты алудан бас тартса, жаман ырымға балап, жас жұбайларды сыйламағандық деп біледі. Шақыру қағазын алып келген қалыңдықққа міндетті түрде сый-сыяпат беріп жібереді. Жас жұбайлар кімнің үйінде тұрғысы келсе, тойды соның ата-анасы жасайды. Ең қызығы, олар тойдың дастарханына қойылатын ас-ауқатты өздері сатып алмайды. Той болатын күннің таңертеңінен бастап қонақтар, жас жұбайлардың тойының дастарханына қойылатын тамақтарды өздері беріп жібереді. Португалдықтардың салт-дәстүрі бойынша, үйлену тойына келген қонақ, тойда жейтін тамағын өзімен бірге алып келуі керек. Ал жастардың ата-аналарының басты міндетті шарапты қонақтарға жетіп-артылатындай етіп алу. Егер той кезінде шарап таусылып қалар болса, нағыз масқара жағдай болады. Ерте тұрып жас жұбайлар өздері тұратын үйге міндетті түрде гүлден жасалған қақпа орнатады. Тойға бара жатқан жолда оларға арнап жеміс бағын жасайды. Жеміс бағында тек алма мен лимон болады. Қалыңдық лимонды, ал күйеужігіт алманы үзіп алады. Содан кейін олар қолдарындағы жемістерді бір-бірімен ауыстырады. Лимон отбасылық өмірдің тәтті болуын сипаттаса, алма қалыңдықтың әрқашанда күйеуін сыйлау керек екенін білдіреді. Жас жұбайлар шіркеуге жаяу, ал кейде арнайы күймемен барады. Жас жұбайларды қонақтар ысқырып, айғайлап, қошемет көрсетіп қарсы алады. Той ортасында қалыңдық пен күйеужігітке тәтті конфеттер мен жаңғақтарды тойғандарынша жегіздіреді. Кейде жастар ата-аналарының шешімімен келіспей, өзара келісіп үйленетін болса, оларға той жасап, үй дайындап бермейді. Олар ата-анасының көмегінсіз өздері ақша жинап, өз қамдарын өздері жасайды. Жас жұбайлар той өткізбегендіктен бір-біріне сыйлыққа сақина, кейде өз қолдарымен жасаған кесте сыйлап жатады. Егер кесте сыйласа оған міндетті түрде ұсақ тиындар береді. Бұл ырымның мақсаты ешқашан жыламасын дегенді білдіреді.
Жылдың әр мезгілінде бұл елде «гүл» фестивальдары, ұлттық жәрмеңкелер, ибер бетперделілердің шеруі, Халықаралық қуыршақтар мерекесі, мұсылмандық және ортағасырлық фестивальдар өтіп тұрады. Және мемлекеттік мерекелерден бөлек, әр қала, әр ауыл өздерінің жебеуші құдайларына арнап, сән-салтанатты кештер ұйымдастырады. Мереке кейде 1 аптаға созылады. Әр жылы бұл мерекелер қайталанбас ерекшеліктермен өтеді. Бұл мерекелерге түгел партугал жұртшылығы жиналып, бір-біріне жылы лебіздерін білдіреді, би билейді, шарап ішеді, естен кетпестей етіп өткізуге тырысды.