Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университет
Философия және Саясаттану факультетінің Дінтану мамандығының 1 курс студенті
Несібекұлы А.
Жетекшісі аға оқытушы Тунгатова У. А.
Джайнизм – біздің дәуірімізге дейінгі 6 ғасырда діни ағымретінде пайда болған дхармалық дін және бұл қиянат жасамау этикасының қатарына кіреді. Діннің қашан пайда болған кезіңнақты айту мүмкін емес. Бірақ оның өте ежелгі екендігі зерттеушілер күмән тудырмайды.
Джайнизмнің негізін қалаушы веданы мойындамаған – Джина Махавира. Оның шын есімі – Вардхаман Махавира. Ол кшатрийлер отбасында дүниеге келген және 30 жасында үйінен кетіп, 12 жыл аскеттік жолмен айналысады. Сөйтіп ол рухани тәжірибелер арқылы дамығаннан кейін еліне оралып, 30 жыл бойы уағыздаумен айналысады. Оның арқасында «Джин» термині осы дінде пайда болған, ол тек «Сансарадан» босатып, Дхармаға қол жеткізген адамдарға ғана қолданылады. Джина - ең жоғары атау, ең құрметті атау. Санскрит тілінен аударғанда бұл сөз «жеңімпаз» дегенді білдіреді. Аскеттік өмірі үшін Махавира «Джина» деген лақап атты алады. Оның есімінен кейін джайнизм ілімнің атауы шыққан. Бұл ілімнің пайда болған жері - Үндістан. Джайнизм ешқашан одан асып кетпеді, бірақ бүгінде Қиыр Шығыста, Батыс Еуропада, Австралияда, Австралияда және тіпті Солтүстік Америкада да, мүшелері Джайнизм философиясын қолдайтын қауымдастықтардың саны өсуде.
Джайнизмнің мәні неде?
Джайнизм, ең алдымен, жанның өзін-өзі тәрбиелеу, жан дүниесінің үздіксіз, әсер ету үшін, нәтижесінде және мәңгілік бақытқа жету үшін, дене қабығынан құтылып, Нирванаға жетіп, джива болу. Джайнизмге сәйкес, әр жаратылыс жеке, мәңгілік жан болып табылады. Олар «жеңімпаз» атағын немесе өздерін Сансарадан босатып, рухани ағартуға қол жеткізеді. Бұл ең құрметті Джайнизм мұғалімдері және олардың барлығының саны24. Олар тиртханкарами немесе сөзбе-сөз «құтқарылған жолды тапқан және көрсеткендер» деп аталады. Олардың жаттығуларын Мокшаға қол жеткізгісі келетіндер ғана ізің қуалайды.
Джайнизм монотеистік дін деп айтуға бола ма? Бір кездері ол индуизмнің реформистік курсы ретінде пайда болғанына қарамастан, бірақ ол монотеизммен сипатталмаған. Доктрина Құдайға деген сенімдерді білдірмейді, бірақ басты мақсаттары - дұрыс емес ойлардан, сөйлеулер мен әрекеттерден арылып, жанның өзін-өзі ұстап, Құдайдың санасына жету. Бұл дінде Жаратушы жоқ. Яғни, олардың ойынша, әлемде бәрі өздігінен реттеледі.
Джайнизмнің жеңімпаз философиясының ерекшеліктері туралы айтатын болсақ, Джайнизм ілімі – көпшілікке түсінікті болды және адамның этикалық, әлеуметтік-адамгершілік мәсеселерін қозғады. Джайнизмді ұстанушылар құдайға сенбеді, бірақ олар тиртханкаларды, яғни ұстаздарын құрметтеген. Джайнизмнің ең басты ерекшелігі – барлық тірі жандарға жанашарлықпен қарау болды. Олар жай ғана жаңашыр болмаған, менің ойымша олар аса тым қатты жаңашырлар. Өйткені олар әлемдегі барлық тірі жандарға тым жаңашыр болды. Ол дегеніміз тек табиғат, жануар мен адамдар емес, сонымен қатар бактериялар, ұсақ жәндіктерде болды. Жаңашырлықтың шектен асып кеткені соншалықты, олар судағы бактерияларды өлтіріп алмау үшін суды сүзгіден өткізген және аудағы бактериялар мен ұсақ көзге көрінбейтін жәндіктерді де өлтіріп алмас үшін бет-аузын матамен жауып жүрген. Тағы бір ерекшелігі: олар буддизмнен гөрі ғылыми прогресстер мен жаңалықтарға жақындау болған. Ал ғылыми прогресстерді қолдау себебі, олар үшін ғылым – реалистік көзқарасты толықтырды. Джайнизм философиясы жанашырлық идеясымен байланысты басқа философиялық мектептерінің көзқарастарынада құрметпен қараған. Джайнистардың ойынша, әр объектінің шексіз қыры болады және сол объект туралы әртүрлі пікір айтылуы мүмкін.
Джайнизм бүгінгі таңда
Бүгінгі таңда Үндістанда, Джайнизмнің ізбасарлары өте аз, сондықтан олардың саны 0,5% шамамен 3 миллион адам. Алайда, бұл дін елдің өміріне және оның экономикасына айтарлықтай әсер етеді, атап айтқанда, сауда және бөлшек сауда қызметі осы саладағы жетекші позицияларды алады. Сонымен джайнизм философиясының гуманистік моральдық құндылықтары — ұлы Үнді халқының рухани ақмаржаны, ол бүгінгі таңға шейін қоғамдық сананың ажырамас бөлігі. Әсіресе бұл құндылықтар бүгінгі барлық адамға керек материалдық қажетіктерді өтеп, күнбе-күн жалған қажеттіктерді жасап, жарнама арқылы солардың жолына миллиондаған адамдарды салып қойған Батыс қоғамына ауадай қажет. Мұның өзін кейбір Батыс ойшылдарының өздері де мойындап отыр.
Қорытындылай айтатын болсақ, Джайнизм адамды үнемі жетілдіріліп отырады, яғни ғаламмен бірлікке ұмтылдырып отырады. Джайнизм кез-келген тіршілік иесіне, тіпті жәндіктерге де жамандық жасамауға үйретеді. Олардың ойынша, барлық ластанудан тазартылған жан Нирванаға, ғарышпен бейбітшілік пен бірлікке жетеді.