Абайдың зкономикалық ой пікірінің қазіргі теориялық мәні мен әлеу

Абай - ұлы ойшыл, философ, ағартушы, ағартушы және қазақ халқының ХІХ ғасырдағы ақыны. Ол өмір бойы ұлттық жасару үшін аянбай еңбек етті, оның терең ойлары қазақтың ұлттық рухына әсер етіп, қалыптастырды. Абайдың әлеуметтік-экономикалық ойларын зерттей отырып, Абайдың социалистік нарықтық экономикаға бейімделуінің теориялық маңыздылығы мен әлеуметтік құндылығын, білім экономикасының объективті заңдылықтары мен талаптарын түсіндіре отырып, ол біздің еліміздің қазақтарының қазіргі экономикалық дамуына ықпал етеді.

Абай (Абай Ибрагим Құнанбайұлы) (1845-1904), ұлы ойшыл, философ, ағартушы, қазақ ұлтының ақыны. Абайдың ойлау қабілеті саясат, мәдениет, білім, экономика, этика, әдет-ғұрып сияқты көптеген аспектілерді қамтиды, ол қазақ ұлтының рухына әсер етіп, қалыптастырды және қазақ ұлтының құнды рухани байлығы мен мәдени мұрасы болып табылады. Абайдың терең ойлары мен ұлттық жасаруға деген табанды рухы тек өз ұлтының адамдарын таңдандырмайды, Абайдың терең ойлары мен ұлттық жасаруға деген тұрақты рухын өз халқы таңдандырып қана қоймайды, сонымен қатар әлем халықтары арасында жоғары беделге ие. .

Абай өзінің өмірі кезінде көптеген этикалық стилі бар бай және әсем әлеуметтік-экономикалық идеялары бар, 19-20 ғасырда артта қалған қазақ руларының феодалдық қоғамының келбетін өзгертуге оң рөл атқарған көптеген әдеби шығармалар (өлеңдер мен мақал-мәтелдер) құрды. Рухани тіректің рөлі. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Абайдың құрылуындағы әлеуметтік-экономикалық реформалар идеяларына жоғары баға беріп: «Абай - қазақ халқына әлеуметтік-экономикалық реформаларды ұсынған алғашқы адам», - деді. (Нұрсутан Назарбаев, Қозғалмалы Қазақстан (қазақ), Ұлттық баспа үй, 2005, 3-басылым, 305-бет). Қазіргі дәуірде Абай шығармашылығындағы әлеуметтік-экономикалық идеяларды қайта қарап, біздің қазақтардың социалистік нарықтық экономикаға бейімделуіне, жан-жақты дамыған қоғам құруға және білім экономикасы дәуіріне көшуіне барлық адамзат өркениетінің дамуының дамуына өз үлесімізді қосыңыз. Сондай-ақ аспектілер алға жылжуда оң рөл атқарады. Сондықтан оның жақсы практикалық теориялық мәні және әлеуметтік мәні бар. Абайдың әлеуметтік-экономикалық ойларын келесі төрт аспект бойынша жинақтауға болады: Абайдың материалдық өндіріс идеялары; Абайдың реформалары мен ашылу идеялары; Абайдың нарықтық экономика идеялары; Абайдың білім экономикасы идеялары.

1．Абайдың материалдық өндіріс туралы ойы

Абай табиғи әлемде бар барлық табиғи ресурстар адам өмірінің материалдық негізі болып табылатындығын алға тартты және олардың адамзаттың әлеуметтік-экономикалық дамуының ортақ мүдделеріне қызмет ететінін атап өтті. 38-тарау: «Жер мақта, сарымсақ, жемістер, минералдар, гүлдермен, қауырсыны бар құстармен, етпен, жұмыртқалармен; еті, сүті, күші, сұлулығы, терісі бар жануарлар; судағы балық, балық Балық елесі; тіпті аралар, балауыздар шығаратын аралар; жібек құрттарынан шыққан жібек түкірігі және басқалар. Адам баласы жаратады. Ешкім ештеңе айта алмайды, бұлар меншікті, және бәрі адамның шексіз қамтамасыз етілуіне жатады. «

Абай материалдық деректер өндірісінің адамзат қоғамының өмір сүруі мен дамуындағы шешуші рөлін терең түсінеді және адам бойындағы материалдық байлықты құрудың орны мен рөлін алға қояды. Оның пайымдауынша, материалдық материалдар өндірісі және экономикалық өмірдің жағдайы - бұл ұлттың немесе елдің ғылымының, мәдениетінің, өнерінің, тіпті барлық рухани және саяси өркениетінің негізі. Абай еңбек арқылы материалдық байлықты құру арқылы адамдар ғылым, мәдениет, өнер, саясат т.б. Ол алға қояды: «Біріншіден, өмір сүру керек, содан кейін араб және парсы тілдерін түсіну керек. Аш адамдар үшін ақыл мен ар-намыс туралы қалай сөйлесуге болады, тіпті одан әрі үйренуді және дамуды үйренгісі келмейді. Аштық пен кедейлік көбінесе туыстарын білмеуге, зұлымдықты, ұрыларды өсіруге әкеледі. Адамдар бір-бірін қорлайды, бопсалау және бопсалау, ешқандай жамандық жоқ. Тек тамақ пен киіммен, ар-намыс пен масқараны біле отырып, адамдар оқуға деген құштарлыққа ие болады және ақыл-ой тек өз бетінше үйреніп қана қоймайды, сонымен қатар балаларын мектепке жіберуге мүмкіндік береді ». Бұл өмірде өмір сүру мәселесін шешпейді. 38-тарау: «Егер барлық адамдар данагөйлер үшін істесе, барлығы шынайы әлемнен қашып, ілімге ынталы болса, әлем бір рет жойылады. Жайлауға келіңдер, кім дұшпанды қорғайды, кім тоқылады, кім тамақ өсіреді, Алла әлем үшін жаратқан қазынаны кім табады? »Қорытынды талдау барысында ол белгілі бір қоғамның экономикалық құрылымы сол қоғамның саяси және мәдени құрылымын анықтайтынын түсінеді.

2. Абайдың реформасы және ашылу ойы

Абай шығармаларында ұлттық және экономикалық реформалардың бай және әсем идеялары бар.Абай көшпелі өмірден бастап отырықшы өмірге, ауыл шаруашылығының, сауданың, қолөнердің, ғылымның, заңның үстемдігіне және басқа да көптеген еңбек бөліністерінің дамуына баса назар аударды. Ұлт экономикалық, саяси және мәдени алмасуды жүзеге асырады және білімді және сапалы адамдарды көшбасшылық лауазымдарға көтереді. Абайдың бұл әлеуметтік-экономикалық реформалар идеялары қазақтардың әлеуметтік-экономикалық өмірінде маңызды рөл атқарып қана қоймай, сонымен бірге өткен шақтарда да болды. Екінші тарауда: Ол тек әртүрлі әлеуметтік еңбек бөліністерінің жүзеге асырылуы ғана әлеуметтік өнімділікті дамытып, әлеуметтік байлықты арттырып, жұмыс жасайтын халықтың материалдық өмірін жақсарта алады деп санайды. «Абай нақылдарының» үшінші тарауында ол: «Мұның бәрі адамдар тек көбірек малды өсірумен айналысады және оған мән бермейді. Егер олар егіншілікке, бизнеске, тәжірибеге және ғылымға барса, олар азаймайды. Осы қадамға ».

Абай ауыл шаруашылығының, сауда мен ғылымның дамуын ғана емес, сонымен бірге қолөнер өндірісінің дамуын ерекше атап өтті. Оның пайымдауынша, адал еңбекпен өмір сүретін қолөнер шеберлері қазақтар арасындағы ең жақсы (Құдай-Адам) және олар қолөнер өндірісін экономикалық және әлеуметтік пайда тұрғысынан жоғары бағалайды. 33-баптағы Абба: «Егер сіз бай болғыңыз келсе, сіз бірнеше қолөнерді үйренуіңіз керек. Байлық таусылады, бірақ қолөнер шексіз. Материалдарды кесу үшін бұрыштарды кесуге сенбейтін, бірақ өмір сүру үшін қажырлы еңбекке сенетін қолөнершілер - қазақ. «Көрнекті тұлға». Ол жоғары білімді қажет ететін қолөнер өндірісінің әлеуметтік-экономикалық өмірдегі орны мен рөлін түсініп, қазақ жастарын қолөнер өндірісімен айналысуға шақырды.

Абай адамдардың еңбегі мен әдептілігін тәрбиелеудегі әлеуметтік еңбектің рөліне тоқталып, қазақ халқын ауылшаруашылығымен, кәсіппен айналысуға, білім алуға, ғылыммен және басқалармен айналысуға шақырды. Қырық екіде: «Қазақтардың әдеттерін өзгертпеуінің себебі, оларда ештеңе жоқ. Егер фермаға немесе бизнеске баратын болса, онда бос уақыттары қайда болады?» Абай қазақтарды жалқау болуға, ұрлауға, алдамауға, жалынып-жалбармауға шақырды , Және әлеуметтік байлықты құру үшін еңбекқорлық, адал еңбек рухын алға жылжытыңыз. Төрт тараудан: «Айла-амал, алаяқтық, алаяқтық пен жалбарыну - бұл кездейсоқтықтың байлығы ... өз қолына сену. Жер адал және еңбекқор адамдар ешқашан көңілін қалдырмайды» деп Абай терең түсінеді. Еңбектің әлеуметтік мәртебесі мен рөлі қажет, ал жастар әлеуметтік еңбекке белсенді қатысуы қажет. Отыз жеті тарауда: «Императордың үлкен сәттілігімен, жоғары адамдардың даналығына сүйенген дұрыс; үлкендерге арқа сүйеу және ақсақалдарды сату өз-өзіне сенімді жас адамдарға қарағанда жаман. Бай қайыршылар - елес, имансыз әрекетсіз.

3.Абайдың нарықтық экономика идеялары

Абай шығармаларында бай және әсем, нарықтық экономика идеяларының ұлттық стилі бар, ол әлеуметтік-экономикалық дамудағы бизнестің мәртебесі мен рөлін жоғары бағалайды, феодалдық блокаданы бұзуда және аймақаралық әлеуметтік-экономикалық байланыстарды жақсартуда бизнестің алға басуын дұрыс мойындады. Рөл. Ол сол кездегі қазақтың қоғамдық өміріндегі әлеуметтік байлықтың белгісі ретінде алтынның үстемдігін ашты. Абай нарықтық экономикадағы әділетсіз бәсекелестікті және оның қазақтың жайылым жерлеріндегі көріністерін ашып, сынға алды. Абай нарықтық бәсекелестікті этикалық тұрғыдан талдады, бірақ бәсекелестіктің экономикалық тамырларына назар аудармады. Абай қазақ малшыларының әлсіз экономикалық сана-сезімін, саналы көзқарастарын және тұтынушылық туралы артта қалушылықты сынға алды. Абай сонымен қатар әлеуметтік-экономикалық ресурстарды бөлудегі нарықтық механизмдердің реттеуші рөлін ашты.

Абай несиелерді қайтару кезінде қазақтар несие туралы сөйлеспейтін құбылысты сынға алды және нарықтық экономикаға қатысты нақты экономика тұжырымдамасын және нарықтық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін түсіну қажеттілігін атап өтті. Мысалы, он алтыншы тарауда: «Кәсіпкерлер несие жинауға келгендей, бұл қарапайым дос Лай Цзяньюн емес: 'Мұның бәрі, оны өзіңізбен бірге алыңыз, сіз оны ала алмайсыз, оны таба алмайсыз және маған қиын болады. «» Сол кездегі нарықтық қатынастардың дамуы мен жетілуіне қазақ малшыларының ғылыми және мәдени сапалары мен идеялық және адамгершілік қасиеттерінің шектеуші әсерін сынға алды.

Абай материалдық байлықты байыту үшін әртүрлі әлеуметтік еңбек бөліністері жүргізілуі керек және бұл мал шаруашылығымен ғана шектелмеуі керек деп баса айтты. Үшінші тарау: «Бұл мейірімді балалар алысқа бармайды, басқа жол тауып, ауылшаруашылығы мен бизнеске бармайды». Әлеуметтік еңбек бөлінісі - нарықтық экономиканың қалыптасуы мен дамуының қажетті шарты.

Абай алдыңғы қатарлы құрал-саймандардың, күрделі машиналардың, зауыттардың және басқа да алдыңғы қатарлы ғылым мен техниканың әлеуметтік прогрестің мәртебесі мен рөліне тоқталып, алдыңғы қатарлы өндіріс материалдарының экономикалық тиімділігі мен әлеуметтік құндылығын атап өтті. Алдыңғы қатарлы өндіріс құралдары кімге қызмет ететінін анықтаңыз. 38-тарау: «Әр түрлі күрделі машиналар мен фабрикалар шығару - бұл адамдардың рахаттылығы мен пайдасы үшін.

Абай құқықтық жүйенің әлеуметтік экономика, саясат және мәдениетті дамытудағы мәртебесі мен рөлін терең түсінеді. Абай нарықтық экономиканы дамыту үшін мықты және жетілдірілген құқықтық жүйе құрылуы керек деп атап өтті. Белгілі бір мағынада нарықтық экономика - бұл құқықтық экономика. 41-тарауында: «Егер біреу ағартушылықты: қазақтарды қайта құруды ойласа, онда екі шарт болуы керек. Біріншіден, өмір сүруге және өлтіруге күші бар адам керек. Екіншіден, ол шексіз байлыққа ие болуы керек.» Ол әлеуметтік биліктің, саясат пен мәдениеттің дамуындағы мемлекеттік билік және құқықтық жүйе сияқты саяси құрылымдардың мәртебесі мен рөлін ашты. 37-тарау: «Егер мен заңды жүзеге асыра алатын болсам, мен адам табиғатын өзгермейтін деп санайтындардың тілін кесемін». Мінсіз құқықтық жүйе мен демократиялық саясат болмаса, нарықтық экономика мен үйлесімділік болмайды. Қоғамдық өмір. Елді заң бойынша басқару - жоғары дамыған өркениеттің белгісі. III бөлім: «Құқық қорғаушылар ... Кодекстермен ... Әдеттегі заңдармен ... Сонымен қатар, ескі заңдардың қай ережелері ескіргенін нақтылау қажет.Егер уақыттың дамуымен қайшылықтар болса, онда заңдар мен ережелерді алып тастап, тұжырымдау жақсы. Үкім ».

4.Абайдың білім экономикасы туралы ойлары

Абай азаматтардың ғылыми және мәдени қасиеттерін және ғылыми білімін экономикалық өркендеу мен әлеуметтік дамудағы мәртебесі мен рөлін жоғары бағалады. Абай ғылыми және мәдени білім - кедейлік пен артта қалу сияқты феодалдық кландық қоғамның қолайсыздықтарынан құтылудың бірден-бір әдісі деп санайды және қазақтар теңдік пен бостандыққа ие болып, кең даму жолына түседі. Абайдың шығармашылығында түрлі-түсті және этникалық стильге бай білімге негізделген экономикалық ойлар өсіп шығады. Оның санасында білім - бұл жалғыз байлық, мал және билік. Ол қазақ халқын, әсіресе қазақ жастарын байып, ғылыми және мәдени білім алуға шақырды. Бұл ғылыми және мәдени білімсіз, рухани ләззат пен шынайы бақыт жоқ екенін баса айтады. Оныншы тарауда: «Жарайды, егер сіз ақырында ақша тапсаңыз да, сіз өзіңіздің байлығыңызды ғылыми білім алу үшін пайдаланып, өз балаларыңыздың білім алуына мүмкіндік беруіңіз керек. Ғылыми білімі жоқ адамдар оны болашақта да, қазіргі өмірде де ала алмайды. Орналасуы. Бес уақыт намаз, Рамазан намазы және ғылыми білімі жоқ адамдарға сиынатын қасиетті орындар Аллаға ұнамайды. «Абай Ресей сияқты алдыңғы қатарлы ұлттардың тілін, ғылымын, мәдениетін, білімі мен технологиясын үйренуге баса назар аударды Ұлттық бірлік пен халықтар бірлігін атап өтетін халықаралық гуманизм. Жиырма бесінші тарауда: «Орыс тілін үйрену керек. Себебі даналық, қазына, ғылым және дағды Ресейде сақталған. Оларға жол бермеу және олардан үйрену үшін олар өз тілдерін үйреніп, олардың білімін түсінулері керек. , Өз ғылымдарын жетік меңгеріңіз.Олар бүгінгі жағдайға қол жеткізді, өйткені олар әлемнің әр түрлі тілдерін жетік меңгерген.Олардың тілін жетік меңгерген болсаңыз, сізде кең көзқарас пен белсенді ойлау қалыптасады.Басқа халықтардың тілі мен технологиясын, Сіз олармен бәсекеге түсе аласыз және оларға тәуелді емес тең мәртебе мен абыройға ие бола аласыз. «Ол Отанның болашағы, халықтың үміті жастарда жатыр деп санайды және ұлт үшін жалғыз жол - білім, ғылым, білім, мәдениет, дағды. Сондықтан ол қазақ жастарын білім алып, ғылыми және мәдени білім алуға шақырды. «Орыс технологиясы - әлемді ашудың кілті. Әлемдегі нәрселерді игеру әлдеқайда оңай ... Шынымды айтсам, егер сіз бала туылмасаңыз немесе отбасылық мүліктен шықпасаңыз да, бәрін тастап, баланың білім алуына мүмкіндік беруіңіз керек. Ресейдегі ғылым.Мен көрсеткен жол аздап мағыналы болмауы керек ... Егер сіз балаңызды талантқа айналдырғыңыз келсе, оған білімді болуға мүмкіндік беріңіз, ақшамен қыңыр болмауыңыз керек.Әйтпесе, бала әлеуметтік әбігерге айналғаннан кейін Бұл сізге батадан ләззат алуға мүмкіндік бермейді және ол бақытты болмайды, тек халыққа пайдасын тигізбейді. «Абай білімді, ғылыми және мәдениетті адамдарды қоғам және басқалар құрметтейтінін және жақсы көретінін баса айтты. 37-тарауда: «Сіз білімді адамдарға көмектесуіңіз керек. Энергияға ұмтылмаған адамдарға көмектесу оны одан сайын құлдыратады ... Императордың үлкен сәттілігімен қарапайым халықтың даналығына сүйенген дұрыс».

ХІХ ғасырда өмір сүрген қазақ ойшылы ретінде ол өз ұлтының төмендігін аяусыз әшкереледі және нұрға бөленді. Оның батылдығы мен батылдығы, ұқыптылығы мен терең көзқарасы, жазуын өз ұлтының шекарасынан тысқары етіп жасады және әлем үшін құнды мәдени мұраға айналды.

Ақын Абай маған қатты әсер етті. Мен оның барлық идеяларын түсінген соң, мен көп нәрсені түсіндім. Мен Қытайдан келген қазақпын, оны білмес бұрын мен өз ана тілімде сөйлей алмайтын қыз едім. Мен Қазақстанға келгеннен кейін оның кітабын оқыдым, көп нәрсені түсіндім және білместігім үшін ұялдым. Мен ол туралы шығармаларын түсінгеніме өте қуаныштымын, енді мен өз ойларымды тек өз ана тілімде білдіріп қана қоймай, орыс тілін де біле алдым. Бұл мен үшін өте қымбат нәрсе.

Қысқасы, Абай шығармаларындағы бай және этникалық әлеуметтік экономика (өлеңдер мен мақал-мәтелдер) сол кездегі қазақтардың артта қалған феодалдық идеяларын өзгертуде оң рухани рөл атқарғанын айтты. Қазіргі дәуірде Абайдың экономикалық ойларын қайта қарап, терең түсіндіріңіз. Біздің еліміздегі қазақ экономикалық дамуының тарихын қорытындылай келе, шолуды, қазақ экономикалық даму процесінің өзекті мәселелерін терең зерттеп, зерделей отырып, саналы шараларды қолдана отырып, қазақ халқы социалистік нарықтық экономиканың объективті талаптарына бейімделе білуі және білім экономикасы дәуіріне шығуы керек. Өзіңіздің жарқын болашағыңызды жасаңыз.

Пайдаланылған әдебиеттер:

Құнанбаев А. Шығармаларының екі томдық толы жинағы /Жауапты ред. М.Әуезов. – Алматы: Көркем әдебиет, 1957. – 368б.

Құнанбайұлы А. Шығармалар жинағы. – Астана, 2019.

Жетекші：Мәмбетова Маншүк, Аль-фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің филология ғылымдарының доценті.

Алғыр Ержан, Аль-фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің магистранты