Зигмунд Фрейд және оның философиялық көзқарастары

Әзімханова Ж.Б.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ магистранты

Жанатаев Д.Ж.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ профессоры

Зигмунд Фрейд деген кім және ол не істеді?

Зигмунд Фрейд – психоанализдің негізін қалаушы, психикалық ауруларды емдеу әдісі, сонымен қатар адамның мінез-құлқын түсіндіретін теорияны жасаған философ, психаналитик. Фрейд біздің балалық шағымыздағы оқиғалар біздің ересек өмірімізге үлкен әсер етіп, жеке басымызды қалыптастырады деп сенді. Мысалы, адамның өткен өміріндегі травматикалық тәжірибеден туындаған мазасыздық санадан жасырылады және ересектерде проблемалар тудыруы мүмкін.

Осылайша, біз өзіміздің мінез-құлқымызды өзімізге немесе басқа адамдарға (саналы ақыл-ой белсенділігі) түсіндіруге тырысқанда, бізді не нәрсеге итермелейтіні туралы сирек есеп береміз. Бұл біз өзімізге әдейі өтірік айтамыз дегенді білдірмейді. Адамдар басқалардан жақсы алаяқтар болса да, олар өзін-өзі алдауға одан да қабілетті болуы мүмкін.

Зигмунд Фрейдтің әлеуметтік-психологиялық идеялары

Фрейдтің кейбір маңызды әлеуметтік-психологиялық идеялары:

• Австриялық психолог ИД (бейсаналық) психикалық энергияның негізгі өндірушісі немесе барлық психикалық процестерді басқаратын энергия екеніне сенімді болды.
• Фрейд үш жастан бес жасқа дейінгі барлық балалар қарама-қарсы жыныстағы ата-анаға жақын болады және сол жыныстағы ата-анамен бейсаналық түрде бәсекелеседі деп болжады.

Зигмунд өзінің “Толкование сновидений” атты еңбегінде адам саналы түрде күресетін мәселелерді шешу үшін түстер көреді деп ойлады. Фрейд біздің түсіміз бен естеліктерімізді талдағанда, біздің мінез-құлқымыз бен сезімдерімізді жақсы түсінуге мүмкіндік бар деп ойлады.

Фрейдтің философиялық идеялары

Фрейдтің ең танымал философиялық идеясы – ИД, эго және суперэго туралы түсінік. ИД, эго және суперэго – бұл біздің жеке басымыздың негізгі үш құрамдас бөлігі. Ид – бұл примитивті және ұтымды санадан тыс әрекет ететін агрессия. Эго – бұл сыртқы физикалық және әлеуметтік кеңістікті бағалайтын “мен”. Суперэго – бұл эго басқаратын адамның моральдық мәні. Суперэгоны бұзу кінә мен мазасыздықты тудырады.

Яғни қысқаша және нақты айтатын болсақ:

• Ид – бейсаналық немесе жасырын инстинкттер, түпсана немесе ығыстырылған табиғи импульстарға арналған “гараж”;
• Эго – сана, тұлға құрылымының “бет-бейнесі”;
• Суперэго – жеке құрылымның ең үлкен бақылау органы, цензура немесе ар-ождан.

3 жеке құрылымдар бір-бірімен өзара әрекеттеседі және бір-біріне әсер етеді. Егер Эго тітіркендіргіштерге жауап беретін, физикалық және т.б. жауап беретін тұлғаның ұтымды жағын білдірсе, онда түпсана (подсознание) сананы ығыстыратын және оның алыстығынан адамға әсер ететін нәрсені жинақтайды. Бейсаналық ұғымын кейінірек К.Юнг “тұқым идеясы” және архаикалық құрылымдар толықтырды десе, З. Фрейдте ол (ИД немесе бейсаналық) – бұл жастық шақта эмоциялар басқаратын, содан кейін бүкіл өмірін ақылмен басатын стихиялық, қозғалмалы процестер. З. Фрейд тек эскиздерде ата-бабалардың бейсаналық көріністерге әсер ету тұжырымдамасын қалыптастырады.

19 ғасырда З. Фрейд “Эго” еркін емес деп мәлімдеді – ол өздігінен ұтымды пайымдаулар жасамайды. Бейсаналық – бұл бізді басқаратын нәрсе. Егер сіз кеме тұжырымдамасын алсаңыз, онда “Эго” – бұл кеменің борты немесе дизайны, көрінетін және қол жетімді бөлігі. “Суперэго” – картада белгіленген курс. Фрейдтің пікірінше, суперэго немесе супер-Мен – бұл қоғамдағы моральдық-діни көзқарастар, жай ғана тыйым салулар мен әлеуметтік стандарттар, бұл біздің кедей “Эго”-мізді алыстағы “ИД” қорабына салуға мәжбүр етеді. Супер-мен – ар-ұждан, идеалдар, стереотиптер, бақылаулар және тыйымдар. Жалпы бақылау кернеуді қандай да бір жолмен төмендетуі керек, сондықтан қысым көрсететін бөліктерден бас тартуды шешіп, алыс және қараңғы шатырға лақтырады – бұл жеке адамды жеңілдетеді.

Зигмунд Фрейд – қазіргі психология саласындағы өте маңызды тұлға. Оның психоаналитикалық теориясы оны әйгілі етті және әр түрлі саладағы көптеген мамандар оның шәкірттері болды. Карл Юнг, Альфред Адлер, Эрнст Джонс Фрейдтің танымал ізбасарлары болды.