Мектеп-философиялық сұрақтар үшін тамаша кез әрі орын. Тек мұғалімдер оларға жауап беруге асықпайды. Ең жақсы жағдайда Сіз әдебиет мұғалімімен немесе діни мәдениеттің зайырлы этикасының негіздері жайында сөйлесе аласыз. Мектеп ең бастысы туралы күрделі әңгімеден әдейі аулақ болатын сияқты. Бұл расымен солай ма және неге? Мектептерде философияны оқытуға не кедергі келтіреді— және ол сол жерде қажет пе?
Өсіп келе жатқан балаларға экзистенциалды сұрақтарды түсінуге көмектесетін пәннің функциясын "Діни мәдениеттің негіздері" пәні орындауы керек еді, бірақ оқулықтарға сүйенсек, ол өзін-өзі ойлау мен ойлау логикасына қарағанда шолушы болып көрінеді.
Мүмкін, мұндай курс артық шығар?
Мүмкін емес: білім беру мамандары, соның ішінде отандық мамандар мұндай тақырыптың маңыздылығы туралы қатты ойлануда. Мысалы, "мектептегі Философия: мүмкіндік немесе қажеттілік" мақаласында В. И. Пржиленский студенттерге философияны оқытудың маңыздылығын түсіндіреді.
Шынында да, философия мектеп пәні ретінде:
Оқушыларға пікірталас дағдыларын үйретуге;
Маңызды экзистенциалды мәселелерді түсінуге негіз табуға;
Оқытушылар мен студенттер арасында гуманитарлық диалог кеңістігін құру, оларды мәңгілік сұрақтарға жауап іздеуде біріктіруге;
Көмектесу жасөспірімдер еңсерудегі жастық дағдарысын жеңуге көмектесуге, оларды өмірдің мәні мен мақсаты туралы ойлаудың жалпы адамзаттық тәжірибесімен таныстыруға мүмкіндік беретін еді.
Философиялық ойлардың маңыздылығы-олардың нәтижесінде де емес, дүниетанымның негізін қалыптастыруда, өзіндік координаттар жүйесін құруда. Әрине, бұл жүйе ешқашан толығымен қатаймайды, бірақ бұл өз көзқарастарын ойлау және қайта қарау әдеті — тәуелсіз ойлаудың кілті. Бұл, басқалармен қатар, азаматтық қауіпсіздік мәселесі.
Мүмкін, бірақ қиын
O. E. Зубов, Н.П. Огарев атындағы ММУ жаратылыстану техникалық факультеттерінің философия кафедрасының аға оқытушысы.
Соңғы жылдардағы Ресейдегі әлеуметтік өзгерістердің табиғи салдары экзистенциалдық дағдарысты тудырған жалпы дағдарыс — саяси, экономикалық, мәдени жағдай болды: дәстүрлі құндылықтар мен критерийлердің жоғалуы, күнделікті өмірдің әдеттегі құрылымдарының ыдырауы, өткенге деген ностальгия және қазіргі кездегі шатасулар. Дүниетанымдық таңдау мүмкін болды, бірақ менталитет аз өзгерді, шын мәнінде бірдей қатаң және басым болып қалды, яғни.идеологиялық үлгілерге сүйеніп, абсолютті позитивті (немесе теріс) іздейді.
Мұндай жағдайда философия курсын мектеп бағдарламаларына енгізу өте қажет болып көрінеді. Қазіргі балаларға кішкентай кезінен бастап, отбасы толықтай бере алмайтын әлемге көзқарас векторы қажет (өйткені ол әртүрлі әлеуметтік және демографиялық себептерге байланысты өзінің мәдени және моральдық беделін ішінара жоғалтты).
"Философия туралы мәселе мектеп бағдарламасы шеңберіндегі жеке пән ретінде дискуссия тудырады", —дейді Дарья Валерьевна, М. В. Ломоносов атындағы ММУ философия факультетінің түлегі. - Әдетте, мектеп оқушылары қазіргі батыс өркениетіне негізгі әсер еткен философиялық идеялармен аз таныс.
Әлеуметтік ғылымдардағы бейіндік деңгейдегі оқулықтарда философиялық идеялар мен тұжырымдамалардың белгілі бір спектрі ұсынылған, бірақ олардың презентациясы үзінді болып табылады және кез-келген тұтас бейнені қалыптастыруға мүмкіндік бермейді. Философияның жеке курсын енгізу бұл мәселені шешеді.
Бірақ мұндай курс туралы қиялдай бастағанда, біз сөзсіз бірқатар проблемаларға тап боламыз — таза техникалық және әдістемелік.
Бірақ мұндай курс туралы қиялдай бастағанда, біз сөзсіз бірқатар проблемаларға тап боламыз — таза техникалық және әдістемелік.Бірінші сұрақ-шын мәнінде нені оқыту керек — "философия" немесе философия тарихы?
Дәл осы мәселеге Француз гимназияларының оқытушылары 1990-шы жылдардың соңында, le Debat журналының беттерінде мектеп курсы аясында философия сабақтары туралы пікірталас басталған кезде тап болды. Әдеттегідей, дискуссиялар екі лагерьге бөлінді:
- біріншілері философия сабақтары, ең алдымен, ойлау қабілетін үйрету деп тұжырымдады;
- екіншілері, философияны зерттеу оның тарихына, авторлардың тарихына, тұжырымдамаларына, ағымдары мен мектептеріне еніп, философиялық ойдың эволюциясын қайта құрудан тұрады деп айтты.
"Ашық сабақ" жобасына қатысушылардың бірі С .А. Степанова "мектептегі Философия негіздері" курсының тұжырымдамасын ұсынады. Степанованың айтуынша, бағдарлама 10-11 сынып оқушыларына арналған және төрт блоктан тұруы керек — "Философияға кіріспе", "философия тарихы", "қазіргі философиялық білімнің теориясы мен әдістемесі", сондай-ақ "орыс философиясы". Мұндай бағдарламаны оқушылар қаншалықты меңгере алатынын айту қиын,бірақ іс жүзінде ұқсас нәрсені жасауға тырысу фактісі.
Алайда, тұжырымдамалық проблемадан басқа, көптеген басқалар бар.
- Оқулық. Тарих оқулығының стандартын келісу іс жүзінде мүмкін емес, дегенмен тарих фактілермен жұмыс істейді. Философия курсына қатысты ұқсас дауды елестету одан да қиын.
- Оқытушылар. Жалпы объективтілік мүмкін емес, бірақ студенттерге дүниетанымдық заттарды үйрету туралы сөз болғанда, кез-келген субъективтілік зиянды ғана емес, сонымен бірге қауіпті болады.
- Кіру нүктесі. Философияда, мысалы, математикада "бастапқы" деңгей жоқ. Сондықтан тақырыпты құрылымдауды түсінудегі қиындықтар-қайдан бастау керек?
Философия тарихы іс жүзінде басқа адамдардың ой — пікірлерінен алынған үзінділердің бір түрі болып табылады, сондықтан оның тарихи контекстінен тыс философияға ену мүмкін емес.
Екінші жағынан, Канттың Гегельмен не ойлағанын білмес бұрын да, өзіңіз туралы ойлануға уақыт бөлу маңызды емес — және одан да қызықты.
Бастауыш мектепте философиядан сабақ беретін Джакомо Эспозито дәл осылай жасайды. Ол өзінің оқытушылық тәжірибесі туралы The Guardian газетіне мақала жазды ("Мен неге бастауыш мектепте философиядан сабақ беремін?"). Эспозитоның айтуынша, балалармен бірге құлаған ағаш мүлдем қаңырап қалған орманда дыбыс шығаратыны туралы ойлау оларды оқып, жазуға үйретуден кем емес.
-Неғұрлым көп оқығаныммен, соғұрлым философия — бұл өзіне-өзі сұрақ қоя білу дегенді білдіретініне көзім жетеді", — деп жазады ол.
Купабаева А.
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-інің 1-курс магистранты
Жанатаев Данат
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-інің профессоры
Әдебиеттер тізімі
Нечаева М.Ю. Преподавание философии в школе как способ обучения разумности // Utopya.spb.ru Открытая библиотека научных сборников по гуманитарным дисциплинам https://utopiya.spb.ru/index.php?option=com_content&view=article&catid=38:2010-01-15-12-09-51&id=105:2010-01-16-12-26-54&Itemid=206
Зубов О.Е. Проблемы преподавания философии в школе // Интеграция образования. 2013 №2. С.103-109
https://cyberleninka.ru/article/n/problemy-prepodavaniya-filosofii-v-shkole
https://repetit.ru/blog/articles/filosofskij-vopros-est-li-mesto-filosofii-v-shkole/