Медиа-мәдениет және «Цифрлық Қазақстан» моделі.

Қазіргі уақытта біз коммуникацияның әртүрлі түрлерін қолданамыз. XX ғасырдың телефон, радио, теледидар, интернет сияқты өнертабыстары, сондай-ақ жаппай баспа өнімдерінің дамуы адамзатты ақпараттық дәуірге алып келді, медиа ортаны немесе жай медианы құрайтын күрделі бұқаралық коммуникация жүйесін құрды. Қазіргі ақпараттық қоғам адамдарда жаңа ойлауды, мінез-құлық үлгілерін және мәдени нормаларды қалыптастырады. Ақпараттық қоғамның әртүрлі аспектілері уақытылы түсінуді қажет етеді. Осындай аспектілердің бірі-қазіргі ақпараттық қоғам дәуірінде қалыптасатын мәдениет. Мұндай мәдениетті көбінесе медиа-мәдениет деп атайды, өйткені оның қалыптасуы мен жұмысында бұқаралық ақпарат құралдары маңызды рөл атқарады.

Медиа-мәдениет-бұл қоғам мен билік арасындағы делдал болып табылатын ақпараттық қоғам мәдениетінің ерекше түрі. Медиа мәдениеттің қазіргі жағдайын қарастыра отырып, біз қоғамдық сананы қалыптастырудағы, тұлғаның шығармашылық қабілеттерін дамытудағы масс-медианың рөліне ерекше назар аударамыз. Түрлі медиа (интернет, радио, теледидар, газеттер және т.б.) медиа мәдениеттің құрамдас бөлігі болып табылады, олар адамды сыртқы әлеммен байланыстырады, бағалауға, пікірге және мінез-құлыққа әсер етеді. Медиа-мәдениет қазіргі қоғамда үлкен мәнге ие болды, себебі бұл

көптеген адамдар үшін қоршаған әлемді танудың маңызды тәсілдерінің бірі болып табылады. Жаңа медианың арқасында бізде адамзат жинаған барлық ақпарат бар. Қазіргі адам медиа кеңістікте көп уақыт өткізетіндіктен, медиа халық үшін білім мен ақпараттың негізгі көзі болып кетті десек те болады. Медиа көп жағдайда әлемнің бейнесін қалыптастырады, қоғамдық талқылау нысандарын анықтайды, мәселелерді шешу жолдарын жүктейді. Осылайша, медиа мәдениеттің қазіргі ақпараттық қоғамдағы және жеке адамның өміріндегі маңыздылығын жоққа шығаруға болмайды. Медиа-мәдениет ақпараттық қоғамның маңызды сипаттамаларының бірі болып табылады және ол саясат, экономика, білім беру және т. б. сияқты өмір салаларына белсенді әсер етеді. Бұл үрдіс бұдан әрі дамымаса, кері шегінбейтіні анық. Әсіресе озық мемлекеттерде медианың дамуы қарқындап, үлкен күшке ие болып келеді. Тіпті біздің елде де еңкейген қарттан, аузынан әлі сүті кетпеген жас балаға дейін медиа мәдениеттің ықпалында. Осындай факторды ескере отырып мемлекетімізде "Цифрлық Қазақстан" мемлекеттік бағдарламасы пайда болған еді.

 "Цифрлық Қазақстан" мемлекеттік бағдарламасы – бұл цифрлық технологияларды пайдалану есебінен елдің әрбір тұрғынының өмір сүру деңгейін арттыруға бағытталған маңызды кешенді бағдарлама.

Бағдарламаның негізгі мақсаттары Қазақстан Республикасы экономикасының даму қарқынын жеделдету және халықтың өмір сүру сапасын жақсарту, сондай – ақ экономиканың қағидатты жаңа траекториясы-болашақтың цифрлық экономикасына көшуі үшін жағдай жасау болды."Цифрлық Қазақстан" бағдарламасы шеңберінде іске асырылған барлық іс-шаралар мен жобалар мемлекеттік басқарудың тиімділігі мен ашықтығын арттыруға, халықтың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз етуге, білім беру мен денсаулық сақтау сапасын арттыруға, сондай-ақ инвестициялық ахуалды жақсартуға, еңбек өнімділігін және үлестің өсуін арттыруға көмектеседі.

Алайда, ақпараттық технологияларды жаппай енгізу жағдайында медиа ортаның қоғамдық санаға әсер етуінің оң ғана емес, теріс әсерлері де пайда болды. Американдық ғалым Герберт Шиллердің пікірінше, бұқаралық ақпарат құралдары-бұл "сананы басқару" құралы, оның мақсаты жаңа әлеуметтік мифтерді құру және енгізу, әлеуметтік мәселелерге енжарлық пен немқұрайдылықты дамыту. Медиа мәдениет жаһандану процесінде, яғни ел дамуының маңызды сыртқы саяси факторы бола отырып, бірыңғай халықаралық ақпараттық кеңістік құруда маңызды орын алады. Егер біз қоғамға, әсіресе оның психологиялық аспектіне қарасақ, медиа мәдениеттің қоғамдық санаға қалай әсер ететінін елестету қиын емес. Ол үшін біз француз психологы Г.Лебонның "Халықтар мен массалар психологиясы" атты жұмысына жүгінсек болады. Бұл жұмыста мен үшін маңызды сәт "шебер өңделген формулалар көпшіліктің жүрегінде ең қорқынышты дауылдарды қоздыратын сиқырлы күшке ие болады..."деген идея болды. Сондай-ақ, Лебон көпшілік (қоғам) әрқашан иллюзия әлемінде болған және бұл елестерді ойлап тауып, көпшілікті шабыттандыратын адам оны басқаратын адам деген қорытындыға келді.

Елімізде жас буынының, жоғары сынып оқушыларының берік базалық құндылықтары жоқ әлемдік қабылдауы заманауи ақпараттық ортада қалыптасуда. Сонымен қатар, студент көбінесе медиа арналар арқылы берілетін қатты бұрмаланған ақпарат ағынында дұрыс нұсқаулар ала алмайды. Ақпараттық ағындардың сәйкессіздігі адамның дүниетанымы азая түсуіне, манипуляцияға көбірек ұшырауына ықпал етеді. Қазіргі әлемдегі БАҚ тұлғаны қалыптастырудың ең қол жетімді және ықпалды тетігі ретінде негізгі әлеуметтендіру институттарының бірі ретінде әрекет етеді. Бұқаралық ақпарат құралдары қоғамның барлық мүшелері үшін, әлеуметтік мәртебесіне қарамастан, бір уақытта үлкен аудиторияға әсер ету мүмкіндігіне ие. Міне, сондықтан да медиабілімді дамыту арқылы отандық медиа мәдениетті қолдау қажет. Оқушылардың гуманистік және азаматтық құндылықтарды жақсы игеруі үшін мектеп сияқты әлеуметтік жүйеде ішкі ақпараттық ағындардың тиімділігін арттыру қажет. Осы мақсатта әлемдік мәдениет саласындағы оқушылардың танымдық қызығушылығы мен медиа сауатын дамытуға бағытталған әр түрлі жастағы оқушылардың іс-әрекеттерін біріктіру қажет.

Медиа-мәдениет-бұл ақпаратты беру және тарату ғана емес, оның мүмкіндіктері әлдеқайда кең. Сонымен, медианың конструктивті функциясына жас ұрпақтың шығармашылық қабілеттерін дамыту жатады. Бірақ медиа арқылы даму хаотикалық болмауы үшін медиа-білімді дамыту және енгізу қажет. Жыл сайын медиа-білімнің өзектілігі туралы мәселе жиі көтерілуде. Қазіргі заманғы адам табысты болу үшін медиа ортаны саралай білуі керек, оның артында әртүрлі ақпарат көздерімен жұмыс істей білу, осы ақпаратты іздеу, жүйелеу, сыни тұрғыдан қабылдау, медиа-техниканы пайдалану мүмкіндігі және т. б. қарастырылған.

Қорытындылай келе, медиа-мәдениет қазіргі әлемдік әлеуметтік-мәдени кеңістіктің ажырамас элементі деп айта аламыз. Ол ғылым мен техниканың дамуымен бірге дамып, қарым-қатынастың жаңа тәсілдерін қалыптастырады. Ақпарат, медианың көмегімен, бүкіл жер шарын бірнеше секунд ішінде айналып өте алады, екі түрлі елдегі адамдарды бір-бірімен байланыстырады, көптеген ақпарат көздеріне жол ашады. Енді медиа құралдар арқылы әр адам басқа елде, басқа континентте болған оқиға туралы біле алады. Медиа мәдениет ақпараттың таралуына барлық кедергілерді жояды. Бірақ, біздің заманымыздың осы құбылысының сөзсіз артықшылықтарына қарамастан, ол көптеген жағымсыз аспектілерді жасырады.Менің ойымша, ең қауіптісі-медианың адам санасына манипуляциялық әсері. "Арман фабрикасы" адамды тұтынушыға айналдыратын сансыз симуляторларды, жалған қажеттіліктерді, әлеуметтік мифтерді құрудан жалықпайды. Сондықтан медиа-мәдениет күрделі және екіұшты құбылыс деп есептеу қате болмас.

Болашақта мемлекетімізде әрбір ақпарат тексеруден өткен, шынайы, адам санасын уландырмайтын, әлеуметтік мифтерден арылған ақпараттық медиа база құру қажет деп есептеймін. Соның арқасында медиа мәдениеттің жағымсыз факторларынан гөрі пайдасы көбейетініне, адам санасы медиа мәдениеттің жалғандығынан біртіндеп құтылатынына сенімдімін.