Маркс-Энгельс философиясы

XIX ғасырдың ортасына қарай философиялық ағымдарда материализм мен атеизм басым бола бастады. Үлкен қаржылық корпорациялар мен "өнеркәсіптік құбыжықтардың" құрылуы, Еуропадағы мәдени және рухани дағдарыс — мұның бәрі адамның әлемдегі орнына басқаша қарауға, "илаһи идеяның"дұрыстығына күмәндануға мәжбүр етті. Материализмнің негізін қалаушы кім болды, ол тек материалдық заттар бастапқы, ал идеал-ерік, сенім, сезім — тек нәтиже деп тұжырымдайды? Көбінесе" ашушы " неміс философы Людвиг Фейербах деп аталады, Ол Құдай туралы идея адамның қорқынышы мен надандығынан туындайды деп сендірді. Оның жүйесіндегі " рух " пен "материя" адамда біріктірілген, бірақ ойлау екінші реттік. Бұл ғасырлар бойы үстемдік еткен идеализмге қайшы келді. Фейербах пен басқа материалистердің ізденістерін Карл Маркс (1818-1883) және Фридрих Энгельс (1820-1895) жалпылап, кеңейтті, олар көбінесе бірлескен авторлықта жазды, сонымен қатар олардың орыс ізбасары — Владимир Ленин (1870-1924).

Маркс — Энгельс теориясы тек тарихи материализм ғана емес, сонымен бірге қоғамның барлық аспектілерін қамтитын үлкен жүйе екенін нақтылау қажет. Бірақ онымен танысу Дәл Тарихи пайымдаудан бастауға ыңғайлы. Маркс өзінің алғашқы еңбектерінде адамзат қоғамының негізі материалдық тауарларды өндіру әдісі деп жазды. Яғни, өндірістік қатынастар-бұл негіз. Қоғамның материалдық емес жағына қатысты барлық нәрсе — Мәдениет, Дін, құқық, философия, ғылым — бұл үстірт құрылым. Оның екінші маңызы бар. Бүкіл тарихи процесті материалдық тауарларды өндіру әдісімен бір-бірінен ерекшеленетін әлеуметтік формациялар деп аталатын кезек ретінде қарау керек. Мысалы, тарихта алғашқы қауымдық (жеткілікті әділ, өйткені жеке меншік жоқ), құл иеленушілік (жер иелену және мемлекеттік жүйе пайда болады), феодалдық және т. б. формациялардың өзгеруі әрдайым төңкерістермен бірге жүреді. Маркс — Энгельс және оның ізбасарлары теориясы революцияны прогрессивті құбылыс ретінде қарастырады, өйткені ол тарихи процесті алға жылжытады. Демек, қоғамның әртүрлі таптарының өзара күресі-таптық күрес те осындай "локомотив" болып табылады. Қазір (және XIX ғасырдың ортасында) көптеген адамдар мұны белгілі бір айла деп санайды.

Данат Жанатаев, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің доценті, философия ғылымдарының кандидаты

Нұрмыш Санжар, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің магистранты