Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің профессоры, доцент Жанатаев Данат Жанатайұлы
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің 1-курс магистранты Жайлыбаев Исламбек Талғатұлы
Күн Жерді қалай жояды?
Күн - тіршіліктің негізі. Жаздың жылы күнінде бәріміз шуағын шашқан Күнді жақсы көреміз. Бірақ болашақта Жерді жойып жіберуі термоядролық бомбаның бір түрі десек сене қоймайтынымыз анық.
Күннің ғаламшар үшін маңыздылығын сипаттаудың еш мәні жоқ. Күнсіз Жерде бірде-бір тіршілік болмайтыны айтпасақ та белгілі. Біздің жұлдыз шамамен 4,5 миллиард жыл бұрын молекулалық сутегі газы мен шаңды бұлттың гравитациялық қысылу күштерінің әсерінен пайда болды. Үнемі өсіп келе жатқан қысым мен температура ақырында Күннің өзегінде термоядролық реакцияны басталды, ол бүгінгі күнге дейін жалғасуда.
Қызық ақпарат: Күннің түсі ақ, ол бізге аспанда көрінетіндей сары емес.
Күн ядросының ішіндегі термоядролық реакцияның отыны сутегі болып табылады, ол есептеулер бойынша шамамен тағы 6,5 миллиард жылға созылады. Күн тәрізді жұлдыздар орта есеппен шамамен 10 миллиард жыл өмір сүретінін ескерсек, біздің жұлдыз әлі салыстырмалы түрде жас және өмірлік жолының ортасын да кесіп өтпеген.
Күннің ядросында термоядролық реакция болған кезде сутегі гелийге айналады. Миллиардтаған жылдар бойы Күн әрбір секунд сайын 4,26 миллион тонна затты қайта өңдеп, өз ядросының құрамын біртіндеп өзгертіп отырады. Сутегі тұтынылған сайын Күннің өзегі одан да кішірейіп, сәйкесінше жарқырап, ыстық болады. Жарықтық пен температура миллиард жыл сайын 10%-ға артады деген болжам бар. Бұл көрсеткіш соншалықты үлкен емес болып көрінуі мүмкін, бірақ біздің планетамыз үшін Күн параметрлерінің бір пайыздық өзгеруі қауіпті жағдайға алып келеді. Компьютерлік модельдеу 1 миллиард жылдан кейін жер бетіндегі жоғары температура мен үлкен көлемдегі судың булануы тіршілік иелері үшін планетамызда өмір сүру мүмкін болмайтынын көрсетті. Орташа алғанда, жер бетіндегі температура 40-50% -ға артады, ал ол уақытқа дейін адамдар өмір сүретін болса, терең жер астына немесе суда арнайы бункерлерге жасырынуға мәжбүр болады.
Қызық ақпарат: өзінің өмір сүруінің басында Күннің жарығы қазіргіге қарағанда 30-40% аз болды.
Ол кезде өте жоғары температурада өмір сүре алатын терең теңіз тұрғындары мен термофильді бактериялар ғана өзін жайлы сезінетін шығар. Бәсекелестік болмаған жағдайда олар дамып, ақылды тіршілік иелеріне айнала алатын шығар, бірақ мұның бәрі қиял, ал құрғақ ғылыми фактілер бүгінгі күннен бастап 3,5 миллиард жылдан кейін Күн өзінің 3/4 бөлігін жұмсайтынын айтады. Күн өзегіндегі сутегі қоры болса да, Жердегі тіршілік тіпті қарапайым тіршілік иелері үшін де мүлде мүмкін емес болады. Барлық теңіздер мен мұхиттар кеуіп, беті бүгінгі Венераға ұқсайтындай қатты қызады. Планета мүлде жансыз болады. Шамамен 6 миллиард жылдан кейін Күн көлемі қазіргімен салыстырғанда бірнеше есе артып, Күн әлдеқайда жарқырап, ыстық болады. Біздің планета қызыл алыпқа айналады.
Күннің өзегі конденсациялануды жалғастырып, белгілі бір уақытта оның температурасы гелийдің жану реакциясын бастау үшін жеткілікті болады. Бүгіннен бастап 7,7 миллиард жылдан кейін ядроның ішіндегі гелий жану процесінде көміртекке айналады. Күннің өзегі қайтадан кішірейе бастайды, ал сыртқы қабығы бірнеше есе өсе бастайды. Қазіргі концепциялар бойынша Күн қазіргіден 256 есе үлкен болады!
Ал Жер ше? Егер біздің планетамыз жанып тұрған ыстықтан және Күннің сыртқы қабықтарының кеңеюінен аман қалса, бүкіл күн жүйесі сияқты баяу қатуды бастан кешіреді. Адамзат сол уақытқа дейін өмір сүретін болса, тіршілікті сақтап қалу үшін басқа планетадан жаңа тіршілік іздеу немесе жойқын әсерден аулақ болу үшін Жерді қандай да бір жолмен жылжыту керек болады. Бірақ бұл өзгерістердің бәрі миллиардтаған жылдардан кейін болады. Бұл адамзаттың қиялы ғана. Ол туралы ойлаудың қажеті де жоқ шығар.