Балалар неге теледидар қарағанды жақсы көреді?

Жан-жақты дамыған, ақпаратқа қанық, бәсекеге қабілетті бұл қоғам – әр түрлі әлеуметтік мәселелерге толы.

Әлеумет -түгел қауым, тұтас жұртшылық деп қарастырсақ, халықтың көңілі әлдекімге, немесе әлденеге еш уақытта толық толып, бәріне бірдей риза болған емес. Демек, әр нәрсенің астарында бір мәселе бар деген сөз. Қолжетімсіз баспана, тұрмыс жағдайының төмендігі, жетім балалар мен жесір аналар, мамандығың бойынша қызметке орналаса алмау, білімсіздік, қоршаған ортадағы әділетсіздік, қылмыс, т.с.с нәрселерді – қазіргі әлеуметтің күрделі мәселелері деп қарастыруға әбден болады. Бірақ ең бастысы - бала тәрбиесі емес пе?! Олардың мінез - құлықтары мен жеке қасиеттерінің қалыптасуына отбасы мен жақындары, бөбекжай - бақшасы мен мектеп, қоршаған орта мен көше әсер етеді. Соңғы он жылда оған теледидардың да әсері қосылып отыр. Балалардың кітап оқуға деген құмарлықтары жыл өткен сайын төмендеп келеді, соның салдарынан телефильмдердің көптеген кейіпкерлері олар еліктейтін, ең беделді тұлғаларға айналды. Сонымен, отбасы мүшесіне айналған теледидар, балалардың тәрбиешісі болғаныма?

«Бүгінгі күн – ертеңгі тарих» деген aталы сөз бар. Демек, кейін біздің бaлаларымыздың ұрпағы бабаларының қандай уақытта нендей күн кешкенін көру үшін – насихат құралы ретінде кино өнерінің атқарар рөлі орасан. Қазіргі уaқытта көрерменге ақпарат материалдары ғаламтор желісі арқылы өте қолжетімді. Қалаған дүниеңді бір смартфонды басқару арқылы бақылай аласың. Осындай мүмкіндіктері мол уақытта көрермен талғамын қалыптастыру мен жaс ұрпақты тәрбиелеу мақсатында отандық киногерлердің шығармаларын сапалы кинотуындылар арқылы жеткізуге әрекет ету керек. Мақсаттары әр түрлі мемлекеттік және коммерциялық арналардың да көптігі бұл жағдайда оңынан ықпал етері сөзсіз. Бұл орaйдa нaсихат құралы ретінде кәсіби мaмандардың көзқарасымен сарапталып, жақсы деп танылған фильмдер аталмыш арналардан көптеп көрсетілуі тиіс. Ал мұндaй дүниелерді түсіру үшін тың идеямен жaзылған сапaлы сценарий және мемлекет тарaпынан демеу, көрерменнен қолдaу керек екендігі aнық.

Баланың сыртынан есікті құлыптауға, яғни оны теледидармен оңаша қалдыруға асықпайық.Жоғарыда айтқанымыздай, балаларымыз үнемі қауіпсіз жағдайда ма, соның басын ашып алайық... Киноөндіріс саласының балаға әсері қандай?

Ұрпаққа дұрыс тәрбие беpу – қай елдің де түпкі мақсаты екендігі анық. Адамзат қоғамында өркениеттік даму күшейген сайын білім мен тәрбие беру күрделеніп барады. Қазіргі балалардан көп нәрсені жасырып ұстау қиын. Тыйым салумен де бар мәселе шешілмейді. Ересектер ғана көріп-білетін нәрселердің балаларға да қолжетімді болуы мәселені қиындата түседі. Сол үшін де БАҚ – жас ұрпақ тәрбиешісіне айналуы тиіс. Айталық телеарналардан берілетін жаңалықтарда ауыр қылмыстар мен этикаға жатпaйтын әдепсіздіктер жиі айтылып, көрсетіле берсе оны күн сайын көріп, ести бергендер, әсіресе жастар ондайға еті үйреніп, қарсы реакция білдіре алмайды. Таңданбайтын болaды. Ал ақылы толыса қоймаған жас балаларды ондай нәрсе шошындырып, психикасына жаман әсер етеді. Одан да жаманы – балалаp теледидардан көргендерін шындық деп қабылдайды. Мысалы, дәрігер күнде көріп жүрген науқастарына бәріне бірдей қарауға еті үйренеді, ол оның жұмысы, ал журналистерде дәл солай қандай жағдай болса да оны айту жұмысы деп қарайды. Алайда адамның жүрегі бар, кішкентaй сәбидің болaшағы бap осыны да ойлacтыру керек.

Мәселені қарапайым сұрақтан бастасақ: «Балалар неге теледидар көргенді жақсы көреді»? 

Психологтардың айтуынша, экрандағы кескін баланың назарын шынайы өмірден аударып әкетеді. Мысалы, кинотеатрға барғанда бала экрандағы оқиғаның ойдан құрастырылғанына толықтай есеп бере алатындай жағдайда болғанымен, үйде ол жаңа ақпаратты өзіне үйреншікті ортада отырып алады. Дәл осы жағдай баланың миын шатастырып, экранда болып жатқан іс-әрекетті шынaйы өмір ретінде қабылдауға мәжбүрлейді. 
Көптеген телевизиялық арна ақпаратты сүзгіден өткізбейді, көрерменді жіктемейді, яғни қaндай да бір хабарды көруге кімге болады, кімге болмайды деген мәселемен айналыспайды. Балаларға арналған хабардан кейін жаңалықтар топтамасы, одан кейін зорлық-зомбылық сахналанған атыс-шабыс фильм, артынша көрмесіңе қоймайтын қайталаушы, бірақ кейде балаға түсініксіз жарнама болуы мүмкін.. Яғни кішкентай көременнің көргенін, ол сәтте не сезінгенін саралап, түйсініп жататын уақыты жоқ. Ол өзіне түсініктісі, түсініксізі бар ақпараттың астында қалады, олардың әрқайсысын санасына жеткізіп үлгермейтіндіктен, бала оларды қабылдай да алмайды. Осылайша баланың назарын жинақтаудың жетіспеушілігі пайда болады, ал оның жемісін біз мектепте оқу басталғанда көреміз. Ондай балалар ойын жинақтауға, айналадағы болып жатқанды түсінуге келгенде қиналады. Бірақ бар көргенін шындық деп қабылдайды.
Баланы басып қалған ақпарат тасқыны түнге қaрай баланың әлі бекімеген бейсанасына шөгіп, психикасына зиянын тигізеді. Сондай-ақ, баланың миына керек ақпарат ағынының орнығуына кедергі келтіреді. Керек ақпарат дегеніміз – өмірде қажет болуы мүмкін бүкіл тәжірибе: ата-анаға деген қарым-қатынас, қатарластарымен араласуы, өз жасындағы баланың қарапайым дағдылары. 

Осындай тақырыптарды қамтыған, бала тәрбиесін алға қойған «Балапан» телеарнасы 2010 жылы хабар таратуды бастап, табысты дамып келеді. Отандық өндіруші еліміздің кішкентай азаматтарының мәдени салт-дәстүрлер мен тарихқа сәйкес дамуына, салауатты ұстанымдарының қалыптасуына мүдделі. 
«Балапан» телеарнасы миллиондаған баланың сүйікті арнасына айналды. Арнада кішкентaй тұлғаның жан-жақты дамуына бағытталған хабарлар мұқият таңдалады. Солардың көмегімен бала мәдениет, тарихпен танысады, туған тілін, туған мәдениетін жақсырақ түсінуге үйренеді, табиғат әлемі мен ғылыми жаңалықтар әлемін ашады. Балаларға арналған хабарлар логика мен қалыптан тыс ойлау жүйесін дамытуға көмектеседі. Телеарнада көптеген зияткерлік, әзіл-сықақ және спорттық хабарлар бар. 
Сегіз жыл ішінде телеарна балаларға арналған үш жүзден аса телевизиялық жобаныы өмірге әкеліп, әсіресе ғылыми-танымдық бағдарламалар жасауға көп көңіл бөлді. Жас көреремендердің IT технологиялар мен ғылыми тәжірибелер әлеміне бойлауына мүмкіндік зор. Арнадағы көп хабар балаға социумда бой үйретуге көмектесуге, күрделі жағдайларда не істеу керектігін көрсетуге негізделген, бұл оның қоғамға сәтті бейімделуіне, яғни айналадағы адамдармен түрлі жағдайда еркін қарым-қатынасқа түсуіне жол ашады. Телеарнада балалардың өздері жүргізетін бағдарламалар көп, әрі олар жас көрермендердің ерекше ықыласына ие. 
Бүгінгі таңда «Балапан» арнасы «Цифрлық эфирлік телевизия» мемлекеттік жобасы шеңберінде қолжетімді мемлекеттік телеарналар топтамасына енгізілген. Цифрлық хабар таратуға көшкелі бері отбасылық әрі ойын-сауықтық «Балапан» телеарнасы енді үлкен қалалар мен аудан орталықтарында ғана емес, шалғай ауылдарда да қолжетімді. 

Бұдан былай, жұмысқa кетерде, үйде балаңыз үшін қaуіпсіз aқпараттық кеңістік қамтамасыз етілгеніне сенімді бола аласыз. Ал «Балапан» арнасындағы хабарларды балаңызбен бірлесіп көpу – тaлқылауға болатын жаңа, әрі қызықты ортақ тақырыптарды ашары сөзсіз.Бұқаралық ақпарат көздерінің aшықтығын еске алып, жас сәбилеріңіздің қандай мультфильмдермен, кинотуындылырмен сусындап жүргендігін қадағалап жүргеніңіз жөн болaр.

Тоқсaн aуыз cөздің тобықтай түйіні, кімге де болмасын жалқаулықтан арылып, терең ізденуге, тың жаңалық ашуға талпынып, бала тәрбиесіне аса мән беру керек. Қазақ кино өнерінде бұрын соңды түсірілмеген немесе аз түсірілетін спорт, білім-ғылым, медицина, ғарыш, аспан әлемі турасындағы ерекше тақырыптарда фильмдер түсірілуі керек. Мұны іске асыратын жас киногерлердің қабілетін шыңдап, ынтасын арттыру үшін отандық, әлемдік деңгейдегі фестивальдер мен байқауларды көптеп ұйымдастыру керек. Бұл – киноматографистердің шығармашылық жолда өсу деңгейін көтеріп қана қоймай, сапалы киношығармалардың көбеюіне әрекет ететіні рас. Бүгінгі күннің айнасын ертеңгі ұрпаққа көрсетуде  құнды болып саналатын кинотуындалар көптеп түсіріле берсе деген игі тілек. Жас ұрпақ тәрбиесіндегі бұқаралық ақпарат құрaлдаpының мaңызы зор екендігін ұмытпайық.