ҚАЗІРГІ ӘЛЕУМЕТТІК-МӘДЕНИ КЕҢІСТІКТЕГІ ФИЛОСОФИЯ ЖӘНЕ АРХИТЕКТУРА

      Архитектуралық шығармашылық туралы философиялық білімнің мазмұнын детерминациялау элементтерімен проекциясы антика дәуірінен бастап, көптеген ғасырлар бойы орын алып келеді. Философия мен архитектура біртұтас әлеуметтік - мәдени кеңістікте қатар өмір сүреді және дамиды. Бұл сонымен бірге уақыт сынының қайнар көзі болып табылады, оған философия да, архитектура да жауап береді, сонымен бірге әлеуметтік - мәдени кеңістік философиялық және архитектуралық шығармашылықты жаңарту арқылы қалыптасады және өзгереді. Архитектура өнерінің де, философияның да даму көзі - «қоғамның рухани жағдайының» өзгеруі, ол белгілі бір ойлау тәсілін қалыптастыруға негізделген. Нәтижесінде белгілі бір қоғамның рухани өмірінің көптеген салаларын қамтитын идеялардың таралуы орын алады. Э.Панофский атап өткендей, осылайша олардың даму параллелизмі ғана емес, философия мен архитектура арасындағы себеп - салдар байланысы да пайда болады.

     Архитектура философиялық категорияларды қолдана отырып, оларды архитектуралық дүниетанымның ерекшеліктерін көрсететін белгілі бір жүйеге келтіреді. "Кеңістік", "мазмұн", "форма", "мәдени код" және т.б. философиялық категориялар архитектуралық ойлаудың ажырамас құралы болып табылады. Қазіргі заманғы архитектуралы - философиялық дискурс архитектура кеңістігін және оның өмір сүруінің әртүрлі аспектілерін зерттеу мәселесін белсенді түрде қозғайды. Сонымен, архитектура теориясында К.Линч, Р.Арнхейм, И.Араухо, В.К.Мор еңбектерінде көрініс тапқан архитектура кеңістігін қабылдау мәселесі эмпирикалық зерттеу әдістеріне сүйенеді, олардың нәтижелері практикалық архитектура қызметіне әсер етуге мүмкіндік береді және кеңістіктік ортаны әлеуметтік субъектінің өмірлік ерекшеліктеріне сәйкес құрылымдайды.

   Философиялық дәстүрде бұл проблематика Р.Барт, М.Фуко шығармаларындағы структурализмде ұсынылған; феноменологияда Г.Башляр, П.Вирильо қарастырды; экзистенциализм аясында М.Мерлот-Понти және М.Хайдеггердің еңбектерінде қарастырылды. Семиология өкілдері архитектура кеңістігін У.Эко және Ч.Дженкс шығармаларында ұсынылған мәтін ретінде орналастырады. Сонымен қатар, кеңістік мәселесін Дж.Деррида және П.Эйзенман постмодерндік философтары қарастырды. Жалпы, олар архитектураның визуалды формасына талдау жасады. Постмодерндік дәстүрде архитектура кеңістігі шындықты көрсетпейтін, бірақ олардың жиынтығын анықтайтын, бір-біріне тәуелсіз, белгілі бір «визуалды тілді» білдіретін мәтін ретінде қарастырылады. Сонымен, онтологиялық тамыры бар кеңістік мәселесі қазіргі зерттеу кезеңінде архитектуралықпен көптеген қиылысу нүктелері бар әлеуметтік - философиялық аспектіде қарастырылады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.   Панофский Э. Готическая архитектура и схоластика // Богословие в культуре средневековья. Киев, 1992. С. 49–78.

2.   Батаева Е. В. Философия архитектуры: к философии визуальных форм // Гуманiтарний часопис. 2011. № 3. С. 52–56.

әл-Фараби атындағы ҚазҰУ магистранты

Тлемисова А.С.

әл-Фараби атындағы ҚазҰУ доценті, философия ғылымдарының кандидаты

Жанатаев Д.Ж.