ҚАЗАҚТЫҢ ӨЛШЕМДІ ЛАТЫН ӘЛІПБИІ (қысқаша)

жеке
блог

23 қаңтар 2014, 19:57

Өркен Тоқтар ұлы

Негізгі таңбалар
Латынша		Кирил-қазақша
Басылуы	Жазылуы	Аталуы	Оқылуы
A a	A a	а	а
B b	B b	бы	б
C c	C c	шы	ш
D d	D d	ды	д
E e	E e	е	е
F f	F f	еф	ф
G g	G g	гі	г
H h	H h	һа	һ
I i	I i	і	і
J j	J j	жі	ж
K k	K k	кі	к
L l	L l	ел	л
M m	M m	ем	м
N n	N n	ен	н
O o	O o	о	о
P p	P p	пы	п
Q q	Q q	қу	қ
R r	R r	ер	р
S s	S s	ес	с
T t	T t	ті	т
U u	U u	ұ	ұ
V v	V v	вый	в
W w	W w	дабылу	у
X x	X x	ғы	ғ
Y y	Y y	ай	й
Z z	Z z	зет	з
`	`	жуандық
Құрама таңбалар
Басылуы	оқылуы	Басылуы	Оқылуы
AE ae (Ää)	ә	NH nh (Ŋŋ)	ң
CH ch	ч	OE oe (Öö)	ө
(2) GH gh	ғ	(2) PH ph	ф
I` i` (Ĭ ĭ)	ы	(2) SH sh	ш
KH kh	х	UE ue (Üü)	ү

(2) - дыбыс құраудың қосалқы баламасы; Жақша ішінде таңбаның ықшам түрі.

Толықтыру:

1) "`" таңбасы жуандық белгі болып, і фонемасын жуандатуға арналған. Жуандық белгі - үндестік заңы бойынша Qq, Xx, Oo, Uu, Aa, I`i` фонемалары бар жуан буынды сөздерде, жуандық белгi «`» қойылмай жазылады, ал оқылғанда [ы] болып оқылады. М: qisqa, uzin, xilim, alim, qorim, i`risti. t.b.

2) Латын тілінде қос таңбалы (диграф) ae, oe, ue дауысты дыбыстары бар, олардың дыбысталуы қазақшадағы [ә], [ө], [ү] дыбыстарының дәл өзі.

3) Қазақ тілінде, тіпті А.Байтұрсынұлының «Төте жазу» әліпбесінде [и] фонемасы болмаған, сондықтан [и] фонемасын қазақ тілінен шығарып тастаған жөн деген ойдамын. Ал [й] фонемасы бар. Латыншадағы Yy қазақшадағы дауысты-дауыссыз [й] мен [и] ге бiрдей қолданылады. Тіліміздің нақтылығын арттыру үшін бұны тек қана [й] фонемасына қолданған жөн. Ww да сол секілді дауыссыз у дыбысына қолданылу керек. Yy, Ww таңбалары дауыссыз дыбыстармен өзге дауыссыз дыбыстар мысалға Ll немесе Mm секілді [ы], [і], [ұ], [ү] фонемалары арқылы тіркесу керек. М: keliw, uwis, kiyiw, jetisiw, Jetisuw, suewret, ti`yim.

4) Iі таңбасы шет тілдерінен енген сөздерде, дауысты дыбыстармен тіркесіп келгенде [й] болып дыбысталады. М: Italia – італия, Russia – руссия…