Қазақстандағы феминизм

Қазақстандағы феминистік қозғалыстың алғашқы белсенділері 10-15 жылдан кейін Қазақстанда гендерлік теңсіздіктің барлық мәселелері шешіледі деп сенді. Содан бері ширек ғасыр өтті. Феминизм және гендерлік зерттеулер белсенділердің бірінші буыны үшін академиялық зерттеулер саласында қалады. Белсенділердің жас буыны ЛГБТ қауымдастығының құқығын қорғайды, ал мемлекеттік құрылымдардың өкілдері феминизм мен гендерлік теңдік тақырыбын елемейді.

Қазақстан парламенттегі әйелдер саны бойынша әлемде 57-ші орында. Мәселен, Қазақстан Парламенті Сенатында 47 орынға небәрі төрт әйел, ал 107 орын қарастырылған Парламенттің төменгі палатасында 29 әйел бар. Алайда, егер басқа статистикаға жүгінетін болсақ, онда Қазақстан ЕАЭО елдерінде мемлекеттік құрылымдарда жоғары орын алатын әйелдер саны бойынша 2-ші орынды (Беларусьтан кейін) алады. Сонымен қатар, әртүрлі бағыттағы компаниялардағы негізгі орындарды да ер адамдар басым. Мәселен, тау-кен өнеркәсібі мен карьерлерді қазу саласындағы әйелдер менеджерлерінің үлесі 2291 кәсіпорынның 11,6% құрайды; электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптау саласында – 867-ден 12,6%; ауыл, орман және балық шаруашылығында – 9218-ден 12,9%.

Отбасындағы қарым-қатынастар, тіпті қалаларда да басты «отбасының нан берушісіне» бекітілген. Әйелдер арасында жұмыссыздық деңгейі жоғары – 5,5%, ерлерде 4,4%. Ең жоғары жұмыссыздық деңгейі 25-34 жас аралығындағы жастар арасында байқалды – ерлер үшін 6,1% және әйелдер үшін 7,7%. Ал ол еліміздің аймақтарына байланысты емес. Қазақстанның оңтүстігінде де, солтүстігінде де отбасын қаржыландыру ер адамның мойнында, ал әйел мұны ықыласпен қабылдайды деген пікір қалыптасқан. Жалпы, гендерлік теңдік, тұрмыстық зорлық-зомбылық, жұмыстағы теңсіздік туралы Алматы, Астана сияқты үлкен қалалардағы әйелдер айтады. Басқа аймақтардың барлығында қозғалыс белсенділерін билік те, әйелдердің өздері де қолдамайды, олар үй шаруасындағы әйел, қыз, ана, әже рөлін жүктеп алған өмір салтын ұнатады. 

Күш құрылымдарының өкілдері феминизм туралы ақпаратқа ие бола бермейді. Шенеуніктердің көпшілігі Уикипедияға сілтеме жасайды, бірақ бұл өте сенімді білім көзі емес. Бұл ретте қазақстандық саясаткерлер мен шенеуніктердің феминизмге қатысты ресми дәйексөздерін табу мүмкін емес. Шамасы, олар ашық мәлімдеме жасамауға, тікелей сұрақтардан аулақ болуға тырысады.

«Феминита» қазақстандық феминистік бастамасының белсендісі Жанар Секербаева қазақстандық қоғамдағы «феминизм» сияқты ұғым көптеген адамдар үшін өшпенділік, ашу және бас тарту реңктерімен боялғанына сенімді. «Адамдар әйелдер құқығының бұзылуын, ЛГБТ кемсітуін, жұмыс орнындағы жыныстық қудалауды, тұрмыстық зорлық-зомбылықты және т.б. мойындауы мүмкін болғанымен, бұл сөзді қабылдамайтын сияқты», - дейді ол. Жұмыс орнындағы сексуалдық зорлық-зомбылық оқиғаларына қазақтардың ерлер мен әйелдердің көзқарасы да екіұшты. Әйел өзін кінәлі, ер адамды қоздырды, оның табиғи қажеттіліктерін оятты деп санайды.

«Әйелдерге жұмыс орнында жыныстық қудалау» Қазақстанда бұл мәселеге мән берілмейтінін жазады. Тек openDemocracy үшін қолжетімді бұл зерттеу әйелдердің жеке әңгімелерін, сондай-ақ әйгілі Белоусова ісін қамтиды. «Белоусова ісі» Солтүстік Қазақстандағы Қостанай облысындағы ауылдың 35 жастағы тұрғыны туралы, ол жұмыс орнында бастығының сексуалдық қысымына ұшыраған. Жергілікті құқық қорғау органдарына жүгінулер еш нәтиже бермеді. 2012 жылы Адам құқықтары бюросының Қостанай филиалының көмегімен БҰҰ-ның әйелдерге қатысты кемсітушілікті жою комитетіне бір әйел жүгінген. Үш жылдан кейін Комитет оның пайдасына шешім шығарып, Қазақстан билігінен Белоусоваға «құқының бұзылуы салдарынан келтірілген моральдық және материалдық шығынды өтеуді» талап етті. Алайда Белоусовадан бас тартылды. «Бұл жағдай қорғау тетіктері мен қабылданған халықаралық міндеттемелер болғанның өзінде де өз құқығын жүзеге асыруға мүмкіндік жоқ екенін көрсетеді», - деп түйіндейді құқық қорғаушы. Бұл зерттеу мемлекет сексуалдық зорлық-зомбылық қылмыс екенін көрсететін ешқандай ақпараттық науқан жүргізбейтінін анық көрсетеді.

Автор: Камила Тастанбек