«Ауру айтып келмейді»… Ертеде халқымыз білімнен хабарсыз еді, тылсым дүниенің қыр-сырын түсінбеген кезде, ауырғанда емшіге барып немесе түрлі шөптермен емделгені бәрімізге аяң. Ал бүгінгі білім ғасырында, технологияның дамыған заманында медицина саласында озық ойлы, білікті мамандарды ойландырып, емін таба алмай келе жатқан дерттің бірі – ЖИТС.
ЖИТС (жүре пайда болған иммунитет тапшылығының синдромы) – аса қатерлі вирустық дерт. Вирустың құрамында SD-4 протеині бар зат табылған, сондықтан вирус лейкоциттерге жабысып, олардың ішінде өзінің ақпаратын жіберіп отырады. ЖИТС вирусы алғаш рет 1981 жылы АҚШ-та Колифорния штатында кистозды пневмонияға шалдыққан гомосексуалистер арасында табылған. 1983 жылы атақты ғалымдар Люк Монтанье және Франсуаза Барре-синусси зерттеп, лимфоциттерде орналасқандығын дәлелдеген. 1984 жылы ағылшын ғалымы Роберт Галло ЖИТС вирусын зерттеп, адамдарда ғана пайда болатынын дәлелдеген. Қазіргі кезде ЖИТС вирусының 5 таралу жолы бар:
Нашақорлық арқылы (есірткіні көк тамырға жіберген кезде, шприцті бірнеше адамның қолдануы);
Донорлық жолмен (тексерілмеген қанды, мүшелерді трансплатациялау кезінде);
Гомосексуалистер арқылы (гомосексуалистер – бірдей жыныстылар арасындағы жыныстық қатынастар);
Анадан нәрестеге жұғу арқылы (ЖИТС ауруына шалдыққан жүкті әйелден балаға);
Гемофилия ауруына шалдыққандар арқылы (гемофилия – қанның ұйымауы).
Аурудың белгілері:
Инкубациялық жасырын кезең. 10-15 жылға дейін созылады, себебі вирус тасымалдаушылар 50% -ы сау адамға жұқтырады, өздері ауырмайды. Қалған 50% -ы вирусты жұқтырып алғаннан кейін дене температурасы 〖39-40〗^0С- қа көтеріліп, баспа 10-15 күнге дейін ісініп ауырады.
Лимфаденопатия – ағзадағы барлық бездердің ісініп, қатаюы. Ауру ұзақтығы 3 айға созылады.
ЖИТС ауруына ұқсас кезең. Ауруға шалдыққандарда диарея байқалады, дене салмағы 10-15% — ға төмендейді, тершендік, ұйқысыздық, әлсіздік, тәбеттің болмауымен сипатталады.
Нақты ЖИТС ауруы. Адамдар қатерлі ісіктерге шалдығады: кистозды пневмония, капоши саркомасы, Цитомегаловирус туғызатын мидың ісік ауруы.
Аурудың арнайы емі жоқ, сондықтан барлық жүргізілген шаралар ауруды тежеуге және адам өмірінің сапасын шамалы болса да ұзартуға көмектеседі. Статистикалық мәліметтер бойынша Қазақстанда ЖИТС-пен ауратындар саны 1-ші орында Қарағанды облысы, оның ішінде Теміртау қаласы, 2-ші орында Павлодар облысы, оның ішіде Екібастұз қаласы, 3-ші орында Оңтүстік Қазақстан облысы оның ішінде Алматы, Шымент, Тараз қалалары.
Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымы 1988 жылы 1 желоқсан күнін ЖИТС- пен күресу күні деп белгіледі және әлеуметтік төзімділікке шақырды. Содан бері бұл күн әр түрлі ұрандармен, іс- шаралармен өткізіледі. Іс- шаралардың мақсаты – халықты салауатты өмір салтын насихаттауға шақыру, аждаһа дертті ауыздықтау, халыққа аурудың алдын-алу мен жұқтырып алмау тәсілдерін түсіндіру.
«Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде» демекші, адамға денсаулық бір- ақ рет беріледі, ал сіздің денсаулығыңыз –өзіңіздің қолыңызда. Әр адамның мәнді де сәнді өмір сүруі үшін денсаулықтың әсері ұшан-теңіз екен. Сондықтан да өмірдегі ең жарқын жастық шақтарымызда дендеріміздің саулығына бүгіннен бастап қамқор болайық. Жастық шақтарымыздың тамырына анаша, арақ, темекі балта болып шабылмасын!