Әл-Фaраби aтындағы ҚaзҰУ прoфессoры, дoцент Жaнатаев Дaнат Жанaтайұлы
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ 1-курс магистранты Орынбаева Жазира Женисовна
Күнделікті өмірде, Жердің пішініне келетін болсақ, оның сфералық екенін жиі естисіз. Дегенмен, егер біз Жердің пішіні туралы толығырақ және дәлірек айтатын болсақ, онда біз өте қызықты деректер жасай аламыз. Жердің пішіні туралы үш қызықты факт:
Шынымды айтсам, егер көп нәрседен мін іздемесек, жалпы алғанда, белгілі бір жуықтауда, Жердің сфералықтығы туралы мәлімдеме шын мәнінде шындық болып табылады. Бірақ:
Біріншіден, біз, әрине, Жердің беті абсолютті тегіс емес екенін түсінеміз, яғни оның дәл сфералық болуы мүмкін емес. Онда көптеген таулар мен аңғарлар бар, бұл доп сияқты фигура үшін қатаң анықтаманы бұзады, мұнда жер бетіндегі әрбір нүкте орталықтан бірдей қашықтықта болуы керек.
Екіншіден, жер бетіндегі біркелкі емес құбылыстарды ескермесек те, Жердің полюстен полюске аздап тегістелгені жалпыға белгілі. Осылайша, Жердің кесіндісі, дәлірек айтқанда, шеңбер емес, керісінше эллипс (немесе сопақ). Үш өлшемді пішінді, ол жалпақ шар болып табылады, революция эллипсоиды деп аталады. Осылайша, Жер эллипсоид пішініне ие.
Кейде 15 ғасырда адамдар Жерді жазық деп санаған деген пікірді кездестіруге болады, тек Американың ашылуы және 15-16 ғасырлар тоғысында орын алған алғашқы дүниежүзілік саяхаттар мұнықарама-қарсы екенін дәлелдеді. Бұл сапарлар әртүрлі мақсаттарға жету үшін жасалды. Жердің тегіс емес, шар тәрізді екендігі біздің дәуірімізге дейінгі 6 ғасырда құпия болған.
Ежелгі грек философтары мен ойшылдары кемелердің көкжиектен қалай шығып кететінін, айдың тұтылуының қалай болатынын (Жердің дөңгелек көлеңкесі Айға түскенде), аспан денелерінің аспанда қалай қозғалатынын және бақылаушы қозғалса жұлдызды аспанның суреті қалай өзгеретінін бақылай отырып Жердің солтүстігіне немесе оңтүстігіне қарай, Жердің шар тәрізді екенін бұрыннан түсінген.
Жердің шар тәрізділігі туралы идеяны алғаш айтқан ежелгі грек ғалымы Парменид болса керек. Сондай-ақ, Пифагор мен оның ұстазы Милеттік Анаксимандр бұған күмәнданбады.
Сонымен қатар, б.з.б. III ғасырда Эратосфен Александриядан Сиенаға дейінгі қашықтықты біліп, Александрия кітапханасының көлеңкесінің ұзындығын пайдаланып, оның (оның биіктігі де белгілі болған) Күннің Сиена үстіндегі орналасуы кезінде жер меридианының ұзындығын өлшеп, Жер радиусын есептей алды.