ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ФИЛОСОФИЯ

Әл-Фaраби aтындағы ҚaзҰУ прoфессoры, дoцент Жaнатаев Дaнат Жанaтайұлы

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ 1-курс магистранты  Ахметова Назым Ерболатовна

Қазіргі уақытта танымның әртүрлі салалары бір-бірінен едәуір алыстап кетті, ал ғылым жоғары сараланған білім саласына айналды және философия мен ғылым бір-біріне ғылым мен өнер, ғылым мен мифология сияқты әртүрлі және ұқсамайтын сияқты.

Өйткені, философия шешімі жоқ қиындықтарды қарастырады. Ол жауап беруден гөрі сұрақтар қояды. Философия, шын мәнінде, әрқашан бірдей сұрақтар қояды: жалпы әлем туралы, адамның өмірі туралы, оның мәні мен мақсаты туралы, ар - ождан мен парыз туралы және т.б. және бұлар мәңгілік сұрақтар деп аталады және негізсіз емес. Өйткені, бұл сұрақтарға нақты және түпкілікті жауаптар жоқ. Әр түрлі дәуірлерде және әртүрлі қоғамдарда оларға әртүрлі жауаптар беріледі.

Кез-келген ғылым, философиядан айырмашылығы, нақты жауаптар беруге болатын нақты мәселелермен айналысады. Мысалы, биология тірі заттарды сипаттайды және жіктейді, олардың таралуын, өмір салтын, мінез-құлқын, әртүрлі организмдер мен олардың қауымдастықтарының қарым-қатынасын, олардың өмірлік белсенділігінің "механизмдерін", жеке және тарихи даму заңдылықтарын зерттейді.

Алайда, бір қарағанда, философия мен нақты ғылымдар (теориялық және қолданбалы) арасында ортақ нәрсе жоқ сияқты көрінуі мүмкін. Шын мәнінде, философия болу мен танымның шекті негіздері туралы ілім бола отырып, сонымен бірге бұл негіздерді ғылыми білімнің негізі ретінде қарастырады. Ғалымдардың нақты ғылыми мәселелерді шешуі оның философиялық идеялардың әсерінен қалыптасатын бастапқы дүниетанымдық және әдіснамалық көзқарастарына байланысты.

Математиктің сандық ұғымдардың мазмұнын және олардың объектілердің бір-бірінен сапалық айырмашылықтарына қатынасын түсінуіне, сондай-ақ абстрактілі математикалық объектілер мен құрылымдарды қолдана отырып, белгілі бір ғылымның тәжірибелік мәліметтерінің жиынтығын неге және қалай модельдеуге болатындығын түсінуіне байланысты.

Лингвистикалық зерттеулердің нәтижелері лингвист ғалымның жалпы философиялық көзқарастарына да, оның ғылыми білімнің ерекшеліктері, ғылыми таным әдістерінің бар екендігі және ғылыми теориялардың сапа критерийлері туралы идеяларына да байланысты. Әлбетте, бұл барлық әлеуметтік-гуманитарлық білімге қатысты - әрине, белгілі бір пән саласының ерекшелігін ескере отырып (лингвистика, психология, тарих, әлеуметтану және т.б.). Техникалық ғылымдар мен инженерлік жұмыстар ерекше емес: маманның жалпы дүниетанымдық және әдіснамалық көзқарастары, сондай-ақ оның ғылыми танымға және оның технологияның дамуымен өзара әрекеттесуі жобалар мен әзірлемелердің мазмұнына әсер етеді.

Философия мен ғылымның бірлігі екі жолмен көрінеді: тарихи және өзекті (әр уақытта). Бұл бірліктің тарихи көріністері ежелгі әлемде және ежелгі мәдениетте мифология, философия және ғылымның басталуы болып табылатын ежелгі уақытта бөлінбеген (синкретикалық) білімнің болуы. Мәдениет тарихынан көптеген көрнекті философтар бір уақытта көрнекті ғалымдар болған көптеген жағдайлар бұған дәлел бола алады. Керісінше, көрнекті ғалымдар өздерінің ашылуларымен философияның дамуына үлкен әсер етті.

Сонымен қатар, қазіргі жаратылыстану, математика, гуманитарлық және әлеуметтік білім, техникалық ғылымдарда проблемалар көбінесе жеке ғылыми емес, жалпы ғылыми мәнге ие. Олардың көпшілігінің тұжырымы мен шешімі, яғни ғылыми нәтижелер белгілі бір ғылыми қызметкер мен техникте қалыптасқан әлемнің жалпы бейнесімен, адамның әлемді танудағы және өзгертудегі орны мен рөлін түсінумен тығыз байланысты, ал философия осы мәселелердің барлығын шешумен айналысады.

Жалпы, теориялық жаратылыстанудың пайда болуымен философияға қатысты көптеген сұрақтар нақты жаратылыстану ғылымдарын зерттеу тақырыбына айналды (жұлдыз жүйелерінің эволюциясы, жер мен планеталардың қалыптасуы мен дамуы, өмірдің пайда болуы мен эволюциясы, адамның пайда болуы және басқалары). Алайда, осы негізде іргелі жаратылыстану проблемаларында философиялық аспектілердің болуын жоққа шығаруға болмайды.

Ғылым ұғымын анықтаған кезде біз "құрамды санау арқылы", яғни жиырма немесе одан да көп мың ғылыми пәнді санау арқылы анықтау процедурасын қолдана алмайтынымыз анық. Сондықтан біз негізгі ғылыми салаларды: математика, жаратылыстану, гуманитарлық ғылымдар, әлеуметтік ғылымдар, техникалық ғылымдар (инженерияны қосқанда) тізумен шектелеміз.

Басқа түрдің анықтамасын бере отырып, біз "ғылым"деп аталатын құбылыстың негізгі жақтарын атап өтеміз. Ғылым, ең алдымен, ерекше білім жүйесі - ғылыми білім, сонымен қатар оларды алу процесі.

Ол әрі қарай арнайы әлеуметтік институт болып табылады, яғни белгілі бір тұрақты және сонымен бірге ережелерден, принциптерден, нормалар мен көзқарастардан - ресми және бейресми сипаттағы - ғылыми қызметті реттейтін, осы қызметпен айналысатын жеке жұмысшылар мен ұйымдардың рөлдері мен мәртебелері тұрғысынан динамикалық білім.

Ғылым сонымен қатар мәдениеттің ерекше саласы мен жағы болып табылады.

Философиялық білімнің негізгі салаларына ("философия ғылымдары") мыналар жатады: онтология (болмыс туралы ілім), гнесеология (таным туралы ілім немесе таным теориясы), әдістеме (танымдық іс-әрекетті ұйымдастыруға көзқарастың жалпы принциптері туралы ілім), философиялық антропология (адамның мәні туралы ілім), аксиология (құндылықтар туралы ілім), этика (мораль туралы ілім), эстетика (адамның шындыққа көркемдік қатынасы туралы ілім), әлеуметтік философия, тарих философиясы, логика (дұрыс ойлаудың формалары мен әдістері туралы ілім). Кез-келген басқа білім саласы сияқты, философия да өз тарихының проблемаларына жүгінеді. Мұнымен философия тарихы айналысады. Тәжірибе мен адамның танымының дамуымен бірге философиялық білім де дамиды. Сонымен, жақында ғылым философиясы мен техника философиясы пайда болды.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.     Философия и наука: проблемы соотнесения. Алёшинские чтения – 2016: Материалы междунар. конф. Москва, 7–9 декабря 2016 г. / Отв. ред. Т.А. Шиян. М.: РГГУ, 2016. 339 с. ISBN 978-5-7281-1863-3.

2.     История и философия науки : учеб. пособие / [М. Г. Федотова и др.] ; под общ. ред. М. Г. Федотовой ; Минобрнауки России, ОмГТУ. – Омск : Изд-во ОмГТУ, 2018.

3.     Рахматуллин, Р. Ю. Является ли философия наукой? / Р. Ю. Рахматуллин. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2014. — № 3 (62). — С. 1100-1103. — URL: https://moluch.ru/archive/62/9259/ (дата обращения: 29.04.2021).

4.    Философия науки: учебное пособие для аспирантов [Текст] / Л. В. Баева, П. Л. Карабущенко, А. П. Романова, Ю.В. Алтуфьев. Издание 2-е исправленное, дополненное. – Астрахань: Издательский дом «Астраханский государственный университет», 2012. – 329 с.