Дала Уәлаяты газетінде қозғалған негізгі мәселелер
блог
Дала Уәлаяты газетінде қозғалған негізгі мәселелер
Бүкілресейлік бөлігі болып табылатын азаттық қозғалысының жаңа кезеңі патшалық Ресейдің шетінде ұлттық баспасөздің дамуымен — мерзімді баспасөздің: газеттер мен журналдардың жариялануымен ерекшеленді.
Алғашқы Қазақ газеттері туралы айтқанда, ең алдымен, 1870 жылы 28 сәуірде Ташкенттегі Түркістан генерал-губернаторлығының орталығында шығатын "Түркістан уәлаятының газеті" деп атаймыз. Бұл тәуелсіз басылым емес, орыс тілінде шыққан "Туркестанские ведомости" газетінің қосымшасы болды. Ай сайын екі нөмір қазақ тілінде, екеуі өзбек тілінде шығарылды. Газет беттерінде Шоқан Уәлиханов туралы, Маңғыстау қазақтарының көтерілісі туралы (1870 жыл) материалдар жарияланды.1888 жылы Омбыда Дала генерал-губернаторлығымен шығатын "Дала уәлаятының газеті" шыға бастады. 1902 жылдан кейін екі газет Ақмола және Жетісу облыстарының "ведомостарына" қосымша ретінде шықты. Бұл органдар биліктің бұйрығымен отарлық басып алу мен Шығыстағы субъектілерге рухани мойынсұнуды қамтамасыз ету мақсатында жарияланды.Бұл газеттер үкіметтік болды. Олардан басқа қазақтар басқа газеттерді білмеген. Отарлық әкімшілік оларда патшаның жарлықтарын, Мемлекеттік органдардың бұйрықтарын басып шығарды, отарлық шеттердің даму процесін жариялады және империялық саясаттың мәнін түсіндірді. Осылайша, бұл басылымдар ақпараттық-анықтамалық сипатта болды. Сонымен қатар, газеттерге империяның қамқорлығымен отарлық аймақтың өмір салтын насихаттау миссиясы жүктелді. Осы мақсатта бейресми бөлімде тарих, этнография (халықтық әдет-ғұрып), қазақ халқының және басқа да түркі халықтарының әдеби мұрасы туралы материалдар жарияланды.Бұл жағдай бірінші орыс революциясына дейін сақталды. Дәл осы сәттен бастап халықтық сананы оятуға бағытталған қозғалыс басталды. 1905-1907 жылдардағы оқиғалар Қазақстанда да үлкен қолдау тапты. Қазақ кедейлері патша автократиясына қарсы күреске көтерілген орыс жұмысшылары мен шаруаларынан артта қалғысы келмеді. Осы күрес барысында Ресей империясының демократиялық күштері цензураның жойылуына қол жеткізе алмады, бірақ сөз бен баспасөз бостандығы жарияланды. Бұл революциялық басылымдардың шығуына, үкіметке қарсы газеттер мен журналдардың шығуына мүмкіндік берді.
Осылайша,таралымы аз болғанына қарамастан, Дала Уәлаяты газеті қазіргі Қазақстанның барлық аумағына дерлік таралды. Қазақстанның Орталық ғылыми кітапханасында, сирек кітаптар бөлімінде газеттің фотокөшірмесі сақталған.