Биофилософия бағытының негізгі ерекшеліктері
блог
ХХ ғасырдың ортасынан бастап философия логикалық-методологиялық прициптердің шекарасынан шығып, жаңа философиялық бағыттар мен көзқарастардың бастауына негіз болды. Биологиялық және әлеуметтік-гуманитарлық білімнің өзара әрекеттесуі жаңа пәнаралық бағыттардың қалыптасуынан көрінді. Бұл, ең алдымен, биофилософия сияқты пәнаралық бағытқа қатысты болды. Табиғат пен адам арасындағы байланыс, биологияның мәні Аристотель, Декарт, Кант еңбектерінде кеңінен қарастырылғанмен, "биофилософия" термині шамамен 1970 жылдардан бастап қана ғыллыми айналымға еніп, қолданыла бастады.
Мазмұндық талдау тұрғысынан "биофилософия" өмір құбылысының призмасы арқылы әмбебап мәселелерді ашатын білімнің күрделі, пәнаралық саласы ретінде қарастырылады.
Биофилософияның пайда болуынан бұрын биология тірі жүйелерді ұйымдастырудың суперорганизмдік деңгейлерін зерттеуге бағытталған болатын, бұл өмірдің биологиялық құбылысын тұтас құбылыс ретінде зерттеуге жақындауға мүмкіндік берді. Биофилософияның қалыптасуының маңызды себебі биологиялық шындық бейнесін әлеуметтік-мәдени анықтау факторлары мен биологияның жалпы құндылық-гуманистік бағыты болды. Экологиялық ғылымдардың бүкіл кешені (оның ішінде адам экологиясы, әлеуметтік экология, жаһандық экология) сұранысқа ие болған кезде, тірі заттың болмысының нақты формасы ретінде қоғамдағы орны мен рөлінің өзгеруімен байланысты жаңа дүниетанымдық парадигманың қалыптасуы биофилософияның пайда болуының қажетті шарты ретінде қарастырылады.
Қазіргі уақытта биофилософияны қалыптастыруға негіз болған кем дегенде үш тәуелсіз, бірақ өзара байланысты зерттеу салалары бар:
1) биологияның философиялық проблемалары немесе биология философиясы саласындағы зерттеулер, ғылыми білім пәні ретінде өмір ерекшелігінен туындайтын осы проблемалардың ерекшеліктерін айқын көрсетеді;
2) қазіргі заманғы жалпы, молекулалық және популяциялық генетика мен эволюцияның синтетикалық теориясының қуатты аппаратына негізделген адам мен адамзат мәдениетімен байланысты барлық нәрсенің биологиялық негіздері саласындағы зерттеулер (және, әрине, биополитика, биоэтика, биоестетика, социобиология, эволюциялық эпистемология және т. б. сияқты пәндерді тудырған бірқатар басқа биологиялық пәндер, әсіресе адам миының нейробиологиясы).;
3) Мүдделердің екі векторы сияқты, біреуі биологияға тән емес, жалпы бұрыштан қаралатын өмір құбылыстарын зерттеумен байланысты (мысалы, кибернетика мен синергетика аясында), ал екіншісі, керісінше, өмірді зерттеу кезінде қалыптасқан ұғымдарды күрделі табиғи, әлеуметтік және мәдени жүйелердің бүкіл класына ауыстырумен байланысты, бағыт.
Философиялық және әдіснамалық тұрғыдан алғанда, өмір дегеніміз-төменнен жоғарыға, қарапайымнан күрделіге және керісінше, өзін-өзі сақтаудан альтруизмге, басқалардың өмірі үшін өз өмірін құрбан етуге бағытталған дамуға тән табиғи құбылыс. Егер тіршілік жансыз табиғат құбылыстарына тән болса, онда тірі табиғат оның нақты формаларының бағытталған дамуымен сипатталады, оның барысында олар өмір сүруді жүзеге асырады. Егер жансыз табиғаттың өмір сүру процесін түсіну белгілі бір дәрежеде механикалық детерминизмнің тар шеңберіне сәйкес келсе, онда жабайы табиғаттың дамуы бұл прокрустикалық төсенішті жоққа шығарады. Біздің заманымыздағы өмір оның мәні мен мазмұнын, көздерін, механизмдері мен эволюцияның бағытын философиялық түсініктен тыс түсіндіруге болмайтын құбылысқа айналады.
Биофилософияның қалыптасуында өтпелі кезеңдерді бөлуге болады:
- зерттеу объектісін таза стихиялық, интуитивті қарастырудан субъектінің танымдық объектіге саналы енуіне дейін;
- интуитивті-рационалды, таза ғылыми-рационалды қарым-қатынастан тірі табиғатқа сезімтал-рационалды;
- адамның ойлау қабілетін тану идеясынан өзін және басқаларды ажырата алатын ішкі қабілеті бар тірі жанның әмбебап танымдық идеясы.
Қорыта айтқанда, биофилософияның қалыптасуы объективті түрде философияны биологияландыру мен биологияны философияландыру процестерін жан-жақты зерттеуді одан әрі кеңейту мен тереңдетудің, дүниетаным мен дүниетанымның биологиялық компонентіне деген қызығушылықты арттырудың, бұрынғы және жаңа өмір тұжырымдамаларын негіздеудің, биологияның орнын анықтаудың, жаңа дүниетанымдық парадигманың қалыптасуының бастапқы нүктесі болуға арналған жаңа бағыт бола отырып, адам мен табиғат арасындағы байланыстың күрделі философиялық мәселелерін шешуге бастама болды.
Әли Мусаев
әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың магистранты
Данат Жанатаев
Ф.ғ.к., доцент
Сурет: Google картинки