Сұхбат алу қағидалары
1. Сұхбат алуға бармастан бұрын не сұрайтыныңды жоспарлап ал. Ол қандай ақпарат айтқанда, сенің қандай сауалың болуы мүмкін? Сұхбат алудың картинасын көз алдыңа елестет!
2. Сұрай бер, сұрай бер және сұрай бер! Сұрақ сұрағаннан еш қысылма!
3. Сұрай бер дегенді, сұхбаттасымен тайталасу, салғыласу деп түсінбе!
Газет беттерін ақтарып отырып, журналистердің сұхбаттасымен тайталасу, салғыласу тенденциясын байқауға болады. Сұхбаттасыңа ақылды болып көрінудің қажеті шамалы. Сен онымен білім жарыстырайын деп емес, ақпарат алуға келдің. Тәжікелесуге уақыт зая еткенше, тағы бір сұрақ қойғаның тиімді.
Ал екінші жағынан, тайталасу арқылы сен өзіңнің субъективті ойыңнан хабар бересің. Субъективті мақала жазатын журналист қоғамға шынайы ақпарат тарата алмайды. Сұрақ қоюдан қорқып, жалтақтаудың да қажеті жоқ, сонымен қатар, салғыласудың да қажеті шамалы. Сауатты, ақпарат ала-алатын сұхбат жаса. Сұхбатыңда өзіңді ірілетіп, сұхбаттасыңды кішірейтіп беріп, арзан абырой жинауға ұмтылудың қажеті жоқ. Бізде сол тенденция бар. Газетке шыққан мақаланы оқып отырып, журналистің зіркілдеген кейпін, ал сұхбаттасының бейшара қалпын көз алдыңызға елестетесіз.
4. Сен әрине, интервью алатын адамыңның жұмыс істейтін саласының қыр ‑ шұқырынан барынша хабардар болуың керек. Бірақ, ол білетін кей мәселені сенің білмеуің ықтимал болғандықтан, еш қымсынбай білмейтін нәрсеңді сұрап ал. Өйтпеген жағдайда, өзіңе беймәлім нәрсе жайлы мақаланы оқырманыңа қалайша ұсынасың?
5. Сұхбат алатын адамыңның қызметтік шені мысыңды басып кетпесін! Сен өз жұмысыңды атқаруың керек. Сенің міндетің – қоғамға толық ақпарат беру. Сұрамасаң, саған ешкім ақпарат бермейді. Керісінше, баспасөз-хабарламасымен алдарқатып қояды. Бізде лауазымы үлкен шенеуніктен сұхбат алса, мақтаныш кернеп, бірнеше жылға азық болады. Саған ол шенеунікпен кездесу емес, одан алған ақпарат маңызды болуы тиіс!
6. Қоштасар кезде, артық ақпарат керек болса, тағы да хабарласатыныңды ескертіп қой.Қоңырау шалудан, қайта хабарласудан еш қымсынба! «Уақытын алу ыңғайсыз» деген ойдан аулақ бол! Түсінбеген нәрсені қайта сұраудың ағаттығы жоқ. Есесіне, газет бетіндегі бірер қате азаяды!
7. Ақпарат көздеріне оқтын ‑ оқтын хабарласып тұр. Хабарласқан сайын, жаңа ақпарат алуың мүмкін. Әрі сенімді ақпарат көзіне айналады, бірақ, ол ақпаратты екінші ақпарат көзінен растатып алуды ұмытпа!
8. Ақпарат көзімен етене араласудан сақтан! Ондай жағдайда, ол жайлы объективті мақаладан гөрі, субъективті мақала жазасың!
9. Айтылып отырған сөздерге немқұрайлылық та танытпа! Бізде сұхбат алушы журналистер кейіпкерінің айтып отырған әңгімесінен гөрі, келесі сұрағын ойлап отырады.Құлағы түрік тыңдаушы әрі қырағы бақылаушы бол!
Бір сәтке мына жайттарға көрерменнің көзімен қарауға тырыс:
- Көрермендер нені білгісі келеді?
- Олар ненің түсіндірілуін қалайды?
- Материалды оқырманға түсінікті тілмен жеткіз,
- Материалыңда бұқараның өміріне жақын мысалдарды келтір;
Егер ақпарат тарататын болсаң, оған кезек күттірмейтін нәрсе ретінде қара! Өйткені, бәсекелестерің сені басып озуы мүмкін!
- Ешкімнің жолы түсе қоймаған тың нәрсеге ұрынсаң, ерекше материал дайындауға мүмкіндік аласың!
- Ресми «қасықтағы» дайындалып қойылған «дәмді» кері итер!
- Көрермендер сенің бағдарламаңа немесе газетіңе сенуі тиіс. Егер адамның аты-жөні, сан, цитатадан қате жіберсең, аудиторияңның сенімінен айрыласың;
Сұхбат алудың қағидаларына сүйеніп менде сұхбат алып көрген болатынмын. Бұл сұхбат менің журналисттік тәжірибиемдегі алғашқы баспалдағым болды. Сұхбатты жас ақын Исламғалиев Айбол Саматұлынан алдым. Ол кісі жөнінде шағын мәлімет бере кетсем. 1993 жылы БҚО, Орал қаласында дүниеге келген. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің филология факультетін тәмамдаған. «Атыңнан айналайын, Қазақ қызы!» атты республикалық жыр мүшәйрасының жеңімпазы. Халықаралық "Шабыт" фестивалiнiң Ермұрат Зейiпхан атындағы арнайы жүлдеciнiң иегерi.
Сұхбатты алдағы уақытта жариялайтын боламын. Әзірше ақынның қаламынан туған «Көк қызы» атты шығармасын сіздерге ұсынамын.