Ozekti alippe
блог
Назар аударыныз!
бұл нұсқа қалыпты көзқарастан тыс, ешкім ойламағам жанналықтарды қолданады, содаң өте мұқият қарастырғаныңызды сұраймыз.
ерекшешілігің өздерініз көріңіз :
1.Бегітіледі: Қазақ тілде 20 (ӨЗЕК) дыбыс (G-phonema1), 28 төл дыбыс (phonema)
2. Бұл әліппе ен кемі 2 деңгейлі (20 ҚЫС әріпті - ӨЗЕК (дыбысқа) және 28 ЖАЗ (дыбысқа) әріпті жазба)
a. 20 ҚЫС2: a, b, d, e, g, h, I, j, k, l, m, n, o, p, r, d, t, u, y, z (sh, ng, ‘)
b. 28 ЖАЗ3: a, ä, d, e, g, ğ, h, ı, i, y, j, k, ǩ, l, m, n, ŋ, o, ö, p, r, s, ş, t, u, ü, z
c. 30 дан аса КЕҢІС: f, v, q, x, w, ch ... қосқанда
3. Түрлі жағдай. ( пернетақтамен терүдін: теру -> қод -> әріп, өзі 3 нұсқасы) айырып қарастырылған.
a. Қол жазбада: Қыс не Жаз әліппе қолданады
b. Теру (пернетақта арқылы)
i. Қалыпты ағылшың (E-20) пернетақтада, Қазақ драйверсіз - (E-20) - TEE (TeruEngkishEnglish) - ҚЫС әліппе.
мысал тересіз: Salem kalyn(y)z kalay, rahmet, ote jaksy
экранға шағады: -> Salem kalynyz kalay, rahmet ote jaksy
ii. Қалыпты ағылшын (E-20) пернетақтада, Қазақ драйвер (K-28) -TEK (TeruEnglishKazak)—ҚЫС әліппе.
тересіз: Salem kalyn(y)z kalay – rahmet, ote jaksy
шағады: -> Sälem kalınız kalay, rahmet öte jaksı
iii. Қазақ пернетақтада (K-28), Қазақ драйвер (K-28) - TKK - Жаз не Қыс
тресіз: Sälem kalınız kalay, rahmet öte jaksı
шығады: -> Sälem kalınız kalay, rahmet öte jaksı
4. Әліппе жасалынғанымен бірге бірден драйвер және конвертер ойластырып жазылған. Ертөстік деп аталған дайын софт дәлел және зерттеу ретіңде де біраз қолданып тұр.
a. Бұл драйвер пернетақтадағы Қыс 20 түймелерді баса Жаз әріптер шығара береді не, қаласаңыз, кирилл әріптер шығады. Қаласаңыз 25 ae, oe, не болмаса a' k'… шығарады, және де басқа
b. 26 - 20 = 6 түйме бос қалады ғой, оларды қысқа теруге, жалғауларды қосуға қолдану болады
мысал көпші түрде, не басқа грамматикалық жалғаулар құрастыра:
бала (лар), бара ( жатыр) …
5. ӨЗЕК жазбада әдепкі бойынша (default)) әріптер (еш қосымша белгілерсіз) жуаң боп саналады
Мысал: Kazak, makala, koyma, sagat …
6. Әріптер, латың әріп мүмкіншілік бергенінше, өте жүйелі құрастырылған
a. жіңішке әріптердің (бәрі) жоғарыдан (үстінен не он жағынан) қосымша белгілеумен көрсетіледі (содаң ǩ /k’ – ол жіңішке к боп саналады)
b. Сөздің жұмсақтығың белгілері: е, і әріп не ‘ таңба бірінші әріптен қойылған тырнақша.
7. ЖАЗ әріппен жазылғаның өзіңде жіңішкелік әріптердің басыңдағы белгілер қойылмау да мүңкін, егер жазып тұрған кісі түсінікті деп санаса.
мысал: Ǩöşeği = ǩoşeğı = köşegi = ǩoşegı = köşegı (не болмаса ӨЗЕК әліппемен - koshegi)
8. әр таңдау теориялық дәлелімен жасалынған
мысал:
a. неге жуаң әріп – default
i. Қазақ тілде жуаң сөздер жие кездеседі
ii. Е әріп тек жіңішке сөздерде кездесу .
iii. і әріпі – нүктелі және жіңішке болғаны
b. Қайтып 20 әріпті әліппе
i. Тілдің табиғаты ү – ұ – у, і - ы – й ... бір дыбыстан туылғаны
ii. G-phoneme анықтама бойынша
9. Бұл екі деңгейлі аліппе Хабаршы №3 (34) 2013 жыл Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогиқалық университетінде мақаламда шыққан.
arygaray makala Ozek aripterimen jazylady.
Kestelep korseteik
Kazakta t’ol (traditional) dybys (phonema) 29 dep sanasak.
|
Kirill Ariptermen kazak dybystary (phoneme) |
||||||||||||||||||||||||||||
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
11 |
12 |
13 |
14 |
15 |
16 |
17 |
18 |
19 |
20 |
21 |
22 |
23 |
24 |
25 |
26 |
27 |
28 |
29 |
|
А |
Ә |
Б |
Г |
Ғ |
Д |
Е |
Ж |
З |
I |
Ы |
Й |
К |
Қ |
Л |
М |
Н |
Ң |
О |
Ө |
П |
Р |
С |
Т |
Ү |
Ұ |
У |
Ш |
Һ |
Dasturli pernetaktada 26 latyn arip tuime ornalaskan.
(q, f, v, c, w, x – ozek jane t’ol alippemzdi kurastrganda koldanbaymz)
|
Agylshyn alippe |
|||||||||||||||||||||||||
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
11 |
12 |
13 |
14 |
15 |
16 |
17 |
18 |
19 |
20 |
21 |
22 |
23 |
24 |
25 |
26 |
|
A |
B |
|
D |
E |
|
G |
H |
I |
J |
K |
L |
M |
N |
O |
P |
|
R |
S |
T |
U |
|
|
|
Y |
Z |
|
|
|
C |
|
|
F |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Q |
|
|
|
|
V |
W |
X |
|
|
Ozek (simplified) dybys 21 bolad (29-8) ( eger 2A, 2O, 3U, 3I, 2K, 2G bir-bir dybys (G-phone) dep bilsek). Agylshyn alippeden k'op alystamastan Ozek alippe shygad. Al T'ol alippe t'ol dybstarga bir de bir saikestendrtip keltirilgen. Tek U eki dybyska bir bop kalyp tur.
|
Kirill - T’ol (Jaz) – Ozek (Kys) |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
0 |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
|
k |
А |
Ә |
Б |
Ғ |
Г |
Д |
Е |
Ж |
З |
Ы |
Й |
І |
Қ |
К |
Л |
М |
Н |
Ң |
О |
Ө |
П |
Р |
С |
Т |
Ұ |
У |
Ү |
Ш |
Һ |
|
t |
A |
Ä |
B |
G |
Ğ |
D |
E |
J |
Z |
I |
Y |
İ |
K |
Ǩ |
L |
M |
N |
Ŋ |
O |
Ö |
P |
R |
S |
T |
U |
Ü |
Ş |
H |
|
|
o' |
A |
B |
G |
D |
E |
J |
Z |
Y |
İ |
K |
L |
M |
N |
Ng |
O |
P |
R |
S |
T |
U |
Sh |
H |
|||||||
Ozek (kys) aleppenin jekelep jinishke dybystardy korsetkende A’, O’, K’ … jazuga bolady
Endi ozge eldin dybysn kossak mysal kytay, orys, kenianyn tanday kagatyn dybystaryn - alippemiz Kenis bop atalad
|
Ф |
В |
Ч |
Ц |
|
F |
V |
Ch |
C |
|
И |
|
ii |
"Abay joly" kesindi arkyly mysal.
Үш күндік жолдың бүгінгі, соңғы күніне шәкірт бала барын салды. Қорықтан күн шыға атқа мінейік деп асық-қанды. Бұны қаладан алып қайтқалы барған ағайыны Байтасты да таң атар-атпастан өзі оятып тұрғызып еді.
ӘДЕБИЕТ КӨЗДЕРІ:
1.ҚАЗАҚЫ ЛАТЫН ГРАФИКАСЫН ЕНГІЗУ
МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ЖАЙ-ЖАПСАРЫ
Мұхтарбай Өтелбаев, Дәуренбек Әзенұлы ӘУБӘКІР, Күнслу Ерғалиева
Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ жанындағы «Ноосфера және
Тұрақты даму» ЭкБ-орталығы. E-mail: segiz-seri@yandex.ru
2. Латын жазуына ... көшү.
Әнуар Ақдаулет
Хабаршы №3 (34) 2013 жыл Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогиқалық университет
1. Jana termin G-phonem (Grand sozden)
2. 20 aripti alippeni Kantar Kys dep atau bolatynedi, Unemdilik kagyida asa katan ustangan ushin. Mysal: Q – QZ brendke, F, V, C, Ch …ni shet sozderge, W- u aripti turlendiru ushin Kysty jumsarta koldanu bolatyned, tiymedim.
3. Korinip tur, jazba Kys ariptermen jazylsa, Jaz aripke kerek kezde ozgertesalu oponay - ustinen belgilerdi koya. Shynyn aytkanda bireu de jetkilikti bolad.