«Жаужүрек мың бала» фильмі – халыққа ұнаған әрі сәтті шыққан фильм. Бірақ, үлкен кемшілігі 15 жасында теңдесі жоқ ерлік жасап, мың баланы жинап ата жауымыз жоңғарлармен соғысуға бастап барған Сартай батырдың тарихи тұлға екендігінің айтылмағандығы болды. Сартай батыр 1711-1785 жылдары өмір сүрген. «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұламаны» бастан өткеріп, тоз-тоз боп босып кеткен қазақ елінің басына қара бұлт үйірілген шақ еді. «Балапан басына, тұрымтай тұсына» тартқан қиын-қыстау заманда жау жағадан алып, бөрі етектен тартқан тұста мың баланың басын қосу, елінің азаттығы үшін атқа қону ерліктің ерлігі болатын. Біз сондай ақылды да данышпан әрі батыр бабамыздың болғанын жар салып жаһанға паш етудің орнына аңыз деп қарап отырмыз.
«Дала» журналының бас редакторы, журналист Атабай Қылышбайұлының айтуынша, фильм түсірілмес бұрын «Қазақфильм» АҚ басшысы Ермек Аманшаевқа Сартай батыр туралы тарихи деректерді апарып берген екен. Тарихи деректі алып тұрып, оны оқымаған, кәдеге жаратпаған, қаперіне де алмаған «Қазақфильмдегілердің» бұл әрекеті бізге тағы да түсініксіз.
Атабай Қылышбаев:
– Менің ойымша, Сартай батырдың кино соңында мерт болуы дұрыс емес. Мұны тарихты бұрмалау немесе тарихи шыңдықтан ауытқу деп айтуға болады... Өйткені, Сартай бабамыз он бес жасында қол бастап, қазақтың Жылқайдар, Жылқаман, Толыбай деген ержүрек батырларын ертіп, жоңғар шапқыншылығына қатысып, үлкен жеңіспен оралған. Сосын діннің жолына түсіп, тіпті Мөңке бидің жаназасын шығарған. Бабамыз туралы Кеңесов Жалмұраттың «Сартай батыр» деген тарихи деректерге сүйеніп жазылған кітабы да бар. Қазіргі таңда Қазалыдан алпыс үш шақырым жердегі Қызылқұмда басына ескерткіші қойылған Сартай батырдың бейіті тұр. Бұл Сартай батырдың аңыз емес, өмірде болған адам екенін айқындайды.
Бұл киноны түсірмес бұрын «Қазақфильмде» өткен талқылауға қатысқанмын. Бабамыз туралы көптеген материалдарды, кітаптарды өз қолыммен апарып бердім. Олар маған кеңесші болуды ұсынды. Бірақ бірінші сценарий жазылғаннан кейін, іс кейінге қалдырылды. Артынан фильмнің режиссері болып Ақан Сатаевтың тағайындалғанын білдім.Тарихтың бұрмалануы ұрпақ тәрбиесіне кері әсерін тигізеді. Көркем фильмді шындыққа жаңастыру керек. Мысал үшін, Сартай батырды бірден өлтірмей-ақ оны жарақаттандырып қалдырса, одан еш ұтылмайтын еді ғой. (жалғасы бар)
Сартай баба бейіті Қызылорда облысы Қазалы ауданында:
Мақала мен суреттер "Өнеге" журналынан алынды