Ежелші Қыпшақтар

Венгрияның 200 мыңнан астам тұрғыны өздерін ежелгі қыпшақтардың ұрпағы санайды

Орындағандар: Абдыбай Ұлан, Ибраемов Тамерлан

Source: https://www.zakon.kz/4867731-bolee-200-tysyach-zhiteley-vengrii.html

"Бабалар ізімен" экспедициясы Венгрияға келгенде, осы елдің 200 мыңнан астам тұрғыны өздерін ежелгі қыпшақтардың ұрпағы санайтынын айтқан, деп хабарлайды "Хабар 24"телеарнасы.

Қазақстандық ғалымдар мұның шын мәнінде солай екенін білуге шешім қабылдады және өздерінің ғылыми зерттеулерін жүргізді. "Бабалар ізімен" экспедициясы жергілікті тұрғындардан генетикалық сынамалар жинады. Олар біздің халықтарымыздың туыстығын ғылыми тұрғыдан дәлелдеуге мүмкіндік береді.

Ежелгі қыпшақтардың ұрпақтары Будапешттен 200 шақырым жерде Карцаг қаласында тұрады. Олар мұнда 13 ғасырда көшіп, жылы Азияны тастап, кейінірек Венгрия армиясының құрамында ат әскерлерін құрды. Жергілікті билік оларды кунами деп атайды. Қазір Венгрияда екі тарихи аймақ сақталған - "үлкен және кіші Қыпшақтар елі".

Қазір көптеген пайдалы ақпаратты мұражайлардан табуға болады.

"Біздің ойымызша, он бесінші ғасырдан бастап қыпшақтар венгрлер арасында ассимиляциялай бастады. Көптеген некелер болды. Қазір 200 мың адам өздерін ежелгі қыпшақтардың ұрпағы санайды", - дейді музей директоры Миклош Молнар.

Мажар және қазақ халықтары арасындағы мәдени байланыстардың дамуына танымал түрколог Иштван Мандоки үлкен үлес қосты. 30 тілді меңгерген ағартушы Еуропаға барып, көптеген ғылыми еңбектер жазды.

"Ол Қазақстанға келіп, кейін Дешті Қыпшақта тұрған халықтың ізін табу үшін алға шықты. Татарстанға, Башқұртстанға, бүкіл Солтүстік Кавказға барды. Оның халықтарымен кездесті. Оның зерттеулері жеткілікті болды", - дейді саяхатшы Сапар Ысқақов.

18 ғасырда қыпшақтар ақыры Венгрияда қалады. Осы сәттен бастап олар ел мәдениетінің маңызды бөлігіне айналуда. Үш жыл бұрын билік еске алу күнін, дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды белгіледі. Оны 6 мамырда атап өтеді. Мемлекетіміздің бірінші президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Рухани жаңғыру бағдарламасына келетін болсақ, Венгрия тұрғындарының пікірінше, бұл барлық түркі халықтарына қажет.

"Рухани жаңғыру бағдарламасы елімізде де жалғасын тапты. Тарихты білмей, халық тамырына ене алмайды. Өскелең ұрпақты оқыту жұмысы өте жауапты. Біз бұл мәселеде Қазақстанды әрдайым қолдауға дайынбыз",-деп атап өтті Яс-Нагькун-Солнок графтығы кеңесінің төрағасы Шандор Ковач.

Ғалымдар қазақ және Мажар мәдениетін зерттеумен бұрыннан айналысып келеді. Солардың бірі — Давид Шоммай қазақ тілін нөлден бастап үйрене алды.

"Тарихтан олардың ең мықты жауынгерлерінің бірі моңғолдар болғандығы белгілі. Телебуга хан мен Ноғай хан өз әскерлерін Венгр жерлеріне жібергенде, біз қыпшақтармен біріккенбіз. Осылайша өздерін қорғай алдық", - дейді Венгрия ғылым Академиясының этнография институтының ғылыми қызметкері Давид Шоммай қара.

Зерттеушілер көптеген тексерілмеген фактілерге тап болды. Оларды зерделеу үшін Мажар тарапы Қазақстанмен ынтымақтастықты жандандыруға дайын.