BORANDV BEKET (Gasvrdan da uzak kuen), Roman, Cvqgvs Aytmatobh
блог
BORANDV BEKET
(Gasvrdan da uzak kuen)
Cvqgvs Aytmatobh
R O M A N
Bul kitap – meniq taenim degeysiq,
Bul soez – meniq janvm degeysiq...
Grygor Narekatsy. “Kasiret kitabv”, X gasvr.
I
Tandvrv kepken oezekter men takvr jvralardan kw kulkvnga talgaw tabw uecin zor cvdam kerek. Birese in kazgvc makulvktvq cyvr-cymay calagay izin kesip, birese sarcunaktvq inin apvl- gupvl kazvp, endi birde jvranvq tumsvgvna tvgvlvp kalgan atjalman alaqkayga sekirip cvksa muelt jibermey bas salmakcv bolvp zarvga aqdvp, kaekir-cuekir awlap aksygan ac tuelki buelkil jortakpen alvstan koeringen temir jolga kasara jakvndap kele jattv. Dalanv kak jarvp, uzvnnan-uzak bozamvktana jondanvp jatkan coyvn jol ac tuelkini aeri vntvktvrvp, aeri uereylendirgendey. Jerge jel vktvrgan accv kermek tuetinin bwdaktatvp, aewdem jerdi duersildetip, duer silkindirip yae cvgvska, yae batvska karay poyvzdar zwlap oetip jatvr.
Keckurvm tuelki telegraf bagandarv boylap oetken oezekke jetip, bir cok byik atkulaktvq kalvq jvnvsvna kirip, kalvq daenegi kawdvrap pisken tobvlgv soyawdvq tuebine jalkvn sarv ottay bolvp doeqgelenip jata ketti de, kulagvn cvdamsvzdana kaycvlap, kw coepti svbdvrlatkan jatak jeldiq wilin tvqdap, tuendi zarvga kuetti. Telegraf bagandarv da mazasvz vzvqdaydv. Birak tuelki odan korvkpaydv. Bagandar onv kwmaydv, bir jerde sileyip turadv da koyadv.
Birak aelsin-aeli arv-beri zawlap oetken poyvzdardvq kulak tundvrar duersilinen aerdayvm cocvp ketip, burvngvdan beter jerge jabvsa, jyvrvla tuesedi. Poyvzdardvq arkvragan arvnv men jertaptawrvn zilmawvr galamat kuecin, cueykedey denesiniq astvndagv jerdiq titirengenin kabvrgalarvmen sezip jattv. Sonda da bolsa boetence sasvk yis pen uereyge cvdap bagvp, jol boyv sael-sael sayabvr tabar caktv – tuen jamvrar saetti kuetip, saydan cvkpay jatvp aldv.
Tuelki coyvn joldvq boyvna tvm syrek, aebden actvk tytvgvna jetkende gana kelwci edi...
Poyvz oetip ketip, kelesi poyvz kelgence dala kulakka urgan tanaday tvna kaladv da, sol aeli tvlsvm saette tuelki buldvr dala uestinde gayvptan talvp estilgen boljawsvz, yesiz zaqgar dvbvstv kulagv calvp, sekemcil xalge ucvraydv. Ol awanvq koezge calvnbas agvsv, awa rayvnvq kecikpey oezgerer kubvlvsvnvq xabarv edi. Sorlv tuelki sonv sezip, tula boyv azvnap, kahardan kalcyvp, aelemge toengen aeldebir naewbetti aelsin-aelsin aqlaganday, uenin cvgarvp jvlagvsv, caew-caew etip uergisi keledi. Birak tabygattvq oezi ayan bergendey osv bir uereydi actvk sezim jeqip kete berdi.
Jorta-jorta tasvrkagan tabanvnvq koen terisin jalap jatvp, ac tuelki akvrvn gana kvqsvlap koyadv.
Bul kuenderi tuenge karay kuen swvta tuesetin boldv, kuez de tayap kele jatkan. Tuen tuese topvrak tez swvnvp, taqga karay dalanvq uestin sor tutkanday, akcwlan, ucpa boz kvraw turvp kalatvn boldv. Dala makulvgv uecin jugvmsvz jutaq, kederli kezeq kele jattv. Bul oelkeni jazda mekendeytin tam-tum aq-kus endi tvp- typvl; biri jvlv jakka awsa, biri inine kirip ketip, endi bir jubv kumga koecken. Tuelki balasvnvq tukvmv uezilip bitkendey-ak, endi aer karsak oez kuenin oezi koerip, jeke-dara kaqgvp ketken. Koektemgi kuecikter koebeqdenip, uyalastar bet-betimen bvtvragan. Vlvk daewiri aeli alda bolatvn. Kvs tueser, tuelkilerdiq maxabbat ayv bastalar, erkek kindikteri urgacv uecin bir-birimen jan beriskence keqirdekteser.
Tuen jamvla tuelki oezekten cvktv. Tvq-tvqdap biraz turdv da, coyvn jol jonvna karay jortaktay joeneldi. Vq-cvqsvz joldvq birese ar jagvna, birese ber jagvna juegirdi. Jolawcvlar bhagon terezesimen laktvrvp tastaytvn kalgan-kutkan kaekir-cuekirdi izdep timiskilep juegiredi.. Azwga basatvn birdeqe tabvlganca, aer naerseni bir yiskep, tueyetaylv jotanv jagalap koep jortadv. Poyvz juerip oetken joldvq uzvna boyv tolgan kagaz jvrtvndvsv, wmajdalgan gazet, svngan coelmekter, temeki tukvlv, mvjvlgan konserbhi kalbvrlarv, tagv baska tolvp jatkan kykvm-sykvm, yisi kolkanv atkan kaldvktar. Aesirese buetin kalgan boetelkelerdiq awzvnan zahar yis aqkvp koya beredi. Birer ret basv aynalgan tuelki endi kaytvp spyrt yisti cyca atawlvdan awlak jueretin boldv. Jolap ketse, pvskvrvnvp, vrcvp tuesedi.
Janvn jaldap, zarvga izdegen kw tamagv kasakana tabvlmaydv. Juerek jalgar birdeqe iliger-aw degen uemitpen tuelki baygus kvrka joldvq birese ar jagvna, birese ber jagvna suemeqdep, rel`sti boylap talmay jorta beredi.
Jortvp kele jatvp, kenet maqdayv taska tygendey, aldvqgv ayaktarvn koetere bergen kalpv kalcydv da kaldv. Munar baskan alvs aydvq elegizgen saewlesinen suelbesi gana bilinip, kos cekti rel`sterdiq arasvnda arwaktay kalbayvp, tapjvlmaydv. Sekem aldvrgan talma gueril tvyvlmadv. Aeli tvm alvstan estiledi. Tuelki kuyrvgv aeli edireygen kalpv, joldan cvkpak bolvp, ayagvn birer bastv da, kaytadan kvrka jagalap, tamakka tastap jiberer birdeqe tabvlar degen daememen juegire joeneldi. Juez doeqgelek jueytkip, temir taskvn tarsvldap, birte-birte arvn alvp, alamat tajal tayap kele jatsa da, izdegeni aene-mine tabvlardan tuelki jazgan joldan cvga koymadv. Tuelki kas kagvm saetke gana koez jazwv muemkin eken, kenet tumsvk bulvm tasasvna kosarlangan lokomotybhterdiq uzvndv- kvskalv ottarv jark ete kaldv da, kwattv projektorlar aldvnda jatkan jerdiq baerin koez karvktvra jarkvratvp, bir saetke dalanvq oeli denesin tup-tutas jalaqactap, ak saewlege malvp jiberdi de, ac makulvk ot uestinde cvrk aynalgan jvndv koebelektey apalaktap alas urdv da kaldv. Poyvz bolsa jerdiq tanabvn kwvrvp, rel`sti tarsvldatvp kele jattv. Kolamsa kueyik yis mueqk etip, ajdaha lep burk soktv.
Tuelki joldan apvl-gupvl awnap tuesip, uereyi uca jer bawvrlap, artvna karay-karay aydalaga zvtvp berdi. Jalmaqdagan ottarvn jarkvratkan aezireyil, doeqgelekteri mvq dawvspen tarsvldap, koepke deyin guersili basvlmay alvstap bara jattv. Tuelki vrcvp turvp, tagv da jantalasa kaca berdi...
Bir awvktan soq entigin basvp edi, aranv acvlgan actvk onv kaytadan temir jol jakka ytermeledi. Al jol boyvnan tagv da ottar jalmaqdap, tagv da kosarlangan lokomotybh juek tyelgen uzvn sostabhtv sueyrep bara jattv. Birak aldagv kos cek joldan tagv da ottar koerindi, tagv da kosarlangan eki lokomotybh, ajdaha koezderin jarkvratvp, juek tyelgen uzvnnan-uzak sostabhtv sueyrep oetti.
Endi tuelki aylasvn asvrmak boldv: dalamen oragvta juegirip, temir joldvq poyvz juermeytin tusvnan top ete tuespekci edi...
Bul oelkede poyvzdar cvgvstan batvska karay, batvstan cvgvska karay jueytkip jatadv...
Bul oelkede temir joldvq kos kaptalvnan bastalvp saxara sar dalanvq kindik tusv – Sarvoezektiq ulan-gayvr jazvgv koesilip jatadv. Bul oelkede kacvktvk atawlv, wakvttvq Grynbhych merydyanv boyvnca oelcengenindey, temir joldvq alvs-jakvndvgvna karay oelcenedi.
Al poyvzdar cvgvstan batvska karay, batvstan cvgvska karay jueytkip jatadv...
Tuen ortasv aeletinde aeldekim jolcvnvq ueycigine karay kasarvsa kadvmdap kele jattv. Aeweli cpaldarmen juerdi, karsv aldvnan poyvz cvkkanvn koerip, joldan cvgvp kaptalga tuesti. Juerdek juek poyvz azvnap oetip bara jatkanda, aelgi adam onvq tuetini men caqvnan korganvp, betin kolvmen dael bir boranda kele jatkanday jaskay berdi. (Bul joeni boelek, ecbir kedergisiz jueretin arda poyvz edi. Saelden soq ol negizgi joldan burvlvp, kosmodromga tartvlgan jolga tuesedi. Kvskasv, buekil sostabh brezentpen buerkewli ekeni de sondvktan. Platformalarda aeskery kuezet turgan sostabh Sarvoezek-1 jabvk zonasvna karay ketip bara jatkan).
Tuendeletip jayaw-jalpv kele jatkan oeziniq aeyeli ekenin Edige birden bildi, bildi de, sirae, tegin jueris emes-aw dep camaladv. Akvrv aytkanv keldi. Birak kvzmettiq atv – kvzmet, sostabhtvq akvrgv kuyrvk bhagonv bulaq etip, onvq acvk platformasvndagv kondwktormen fonar` koeterisip, baeri de babvnda dep belgi beriskence, Edige ornvnan kozgalgan jok. Kuerkiregen sostabhtvq duer-silinen kulagv tungan. Edige endi gana burvlvp, janvna jakvn kelgen aeyeline:
– Ne bop kaldv? – dedi.
Aeyeli ogan abvrjy jawtaqdap, ernin kvbvrlattv. Edige onvq ne aytkanvn estimese de, baerin tuesinip koydv: oylaganvnday-ak, tegin jueris emes eken.
– Jeldiq oetinde turma! – dep aeyelin ueycikke alvp kirdi.
Sezikti xabardv aeyeliniq awzvnan estigence, Edigeni aeweli taqgaldvrgan, nege ekeni belgisiz, baska jagday boldv. Kaerilik cirkin tayap kalganvn ol burvn da baykaytvn. Birak dael kazir kattv jueristen entigin basa almay, koekiregi svrvldap, kwcygan jadaw yvgv bir toemen, bir jogarv rabaysvz cocaqdap ketkenin koerip, aeyelin ayap ketti. Temirjolcvnvq muntazday taza appak ueyciginde; elektr camv tvm jarkvrap, Uekibalanvq koegeristengen betiniq tereq aejimderin aygvzdap ap-anvk koersetip jiberdi.
Aey, duenye-ay deseqci, Uekibala bir kezde byday oeqdi, kvzvl cvraylvnvq aedemisi edi goy, kap-kara moyvlday koezi nur cacvp turmawcv ma edi. Endi mine, awzv opvrvlvp, urtv salbvrap kalvptv. Tipti daewreni oetken aeyel zatvnvq oezine tisi tuesip, ketik bolw jaraspaytvnv osvdan-ak koerinip tur. (Aey, Edige, aeyeliqdi aeldekacan stantsyaga alvp barvp, aelgi temir tis saldvrvp berw kerek edi goy. Osv kueni kaeri de, jas ta salvp alvp juer goy!) Bul az bolganday, vsvrvlgan jawlvgvnvq astvnan kobvrap cvgvp ketken cacv appak kwday ekenin aqgarvp, Edigeniq jueregi svzdap koya berdi. “Cirkin-ay, munca kartayvp ketken ekensiq goy”,– dep aeyelin ictey eljirey ayap, bugan oezin kinaeli sanaganday sezimde kaldv. Koep jvldar birge kecken oemir uecin, koep jvldvk ryasvz jar jaksvlvgv uecin, ogan kosa dael kazir tuendeletip, tw jer tuebinen juegirip jetkeni uecin aeyeline degen agvl-tegil ryza sezim Edigeniq boyvn byledi. Tuen icinde beycara Kazangap karttvq kazasvn estirtkeli ucvp jetti. Kaqvrap kalgan jaman tamda jalgvz jatkan caldvq oelimine tek Edige gana egiletinin bilip keldi. Jadaw jurtta jalkv jatkan Kazangap Edigeniq eki twvp, bir kalganv emes, birak sonda da odan baska janacvrv jok ekenin dittep keldi.
– Otvr, demiqdi al, – dedi Edige ueycikke kirgen soq.
– Oeziq de otvr, – dedi Uekibala kueyewine. Ekewi de tize buekti.
– Ne boldv?
– Kazangap kaza boldv.
– Kacan?
– Aelgide gana bayguska aeldene kerek emes pe eken dep ueyine kirip edim, camv janvp tur, oezi toeseginde jatvr. Birak sakalv aspanga karap cancvlvp kalvptv. Jakvndap barvp: “Kazeke, Kazeke”,– deymin, “vstvk cay icesiz be?” – deymin. Soeytsem, juerip ketipti. – Uekibala dawsv kilt uezilip, kvzarvp, kirtygen koezine jas ueyirilip, kvstvgvp jvlap jiberdi.
– Akvr soqv sol boldv bycaranvq. Kanday asvl edi deseqci! Akvrvnda juezin jabatvn adam da bolmay kaldv kasvnda, – dep nazalandv Uekibala jvlap otvrvp. – Munday bolar dep oylap pa edik! Akvrvnda...– dep barvp, “yt oelimindey boldv” demekci edi, onsvz da tuesinikti bolgan soq, soqgv soezdi awzvnan cvgarmay, jutvp kaldv.
Bular turatvn raz’ezdiq atv Borandv edi. Sogvstan kaytkalv beri osv raz’ezde jumvs istep kele jatkan Edigeni jurt: “Borandv Edige” dep ketken. Borandv Edige kuerektey koldarvn tizesine salvp, aeyeliniq aytkanvn tunjvray tvqdap otvrdv. Temirjolcvnvq may siqip, oeqi tuesken fwrajkasvnvq kuenkagarv onvq koezin koelegeylep turdv. Ne oylap otvr?
– Endi kaytemiz? – dep kaldv aeyeli.
Edige basvn koeterip, aeyeline karap mvrs etti:
– Kaytwci edik? Munday jagdayda kaytwci edi! Jerleymiz- dagv.– Ol bir baylamga kelgendey ornvnan tueregeldi.– Al, katvn, sen tez kayt. Meni tvqdap al.
– Makul.
– Ospandv oyat. Raz’ezdiq bastvgv eken dep kaymvkpa. Kaza aldvnda adamdardvq baeri birdey, bildiq be. Kazangap kaytvs boldv de. Ol osvnda tapjvlmay kvrvk toert jvl jumvs istegen. Sol jvldardagv yt baylasa turgvsvz Sarvoezekke algac Kazangap kelip jumvs istey bastagan kezde Ospan aeli twvlmagan da cvgar. Sodan beri mvna jolmen juerip oetken poyvzdv sanasaq cacvq da jetpes... Oylansvn Ospan. Solay dep ayt. Tagv da tvqda...
– Tvqdap turmvn.
– Jurttvq baerin tuegel oyat. Terezelerin kak. Oezi kancawmvz. Segiz uey goy, sawsakpen sanarlvk... Baerin ayagvnan tik turgvz. Kazangaptay arvsvmvz kaytkanda eckim de buegin uyvktamawga tyis. Baerin tuegel turgvz.
– Urvssa kaytemin?
– Baerine xabar berw – bizdiq parvz, urvssa ursa bersin. Men ayttv de. Uyat kayda? Tokta!
– Tagv ne?
– Aeweli kezekcige sok. Buegin dyspetcher Caymerden goy. Osvlay da osvlay de, ne istew kerek ekenin oylansvn. Baelkim, buegince meniq ornvma adam jiberer. Kalayda xabar bersin. Sen uktvq ba meni, solay dep ayt.
Aytamvn, aytamvn,– dep Uekibala kenet aqvrvp kaldv. Soeytse eq zaerw jumvstv umvtvp bara jatvr eken goy: – Oybw, Kazekeqniq balalarvn kaytemiz? Maessagan! Esimnen tars cvgvp ketipti goy. Aldvmen solarga xabar berw kerek koy! Endi ne? Aekesi oelip jatvr...
Edige bul soezdi estip, burvngvdan beter sustanvp, tunjvray tuesti. Jawap katpadv.
Edigege bul xabardvq jagvmsvz tygenin sezip, yliktirmek oymen Uekibala:
– Kaytkenmen de balalarv goy, twgan balalarv, – dep jalvnganday boldv.
– Tuesinip turmvn, – dep Edige kolvn siltedi. Ne meni tuek tuesinbeydi dep oylaysvq ba? Eger magan salsa, janvna jakvn jolatpas edim. Birak amal kanca!
– Edige, onda bizdiq carwamvz kanca. Balalarv kelsin de, oezderi jerlesin. Aeytpese, soqvnan tawsvlmas dawga kalamvz...
– Men kelmesin dedim be? Kele bersin.
– Ulv kaladan kelip uelgirer me eken?
– Kelgisi kelse, uelgiredi. Aldvqgv kueni stantsyaga barganvmda, aekeq xal uestinde jatvr dep oez kolvmmen telegramma salvp jibergenmin. Endi ne kerek! Kisimsigende baeledey, oezi de bilmey me, akvldv bolsa...
– Olay bolsa, meyli, – dep kelisken boldv Uekibala. Birak aeldenege aeli koeqili kuepti bolvp turganday:– Aeyelin ala kelse jaksv bolar edi, kanca aytkanmen kayvn-atasv kaytvs bolvp jatvr goy, boeten birew emes...
– Onv oezderi bilsin. Aeyeliqmen dep kalay aytasvq, bala-caga emes koy.
– Yae, solay-aw, – dep kelisken boldv Uekibala, koeqili aeli kuepti bolsa da.
Erli-zayvptv ekewi de uendemey kaldv.
– Al, sen turma endi, bar, – dep kaldv Edige. Birak aeyeli tagv birdeqe aytkvsv keldi.
– Aw, aelgi kvzvn kaytemiz, Ayzada sorlvnv aytam. Bayv bolsa anaw – maskuenem, bala-cagasv tagv bar. Stantsyadan jetip uelgerwi kerek koy aekesin jerlewge.
Edige ezw tartvp, aeyelin yvgvnan kakkvlap koydv.
– Endi sagan baeri wayvm... Ayzada kol sozvm jerde tur goy, taqerteq birew-mirew stantsyaga cawvp barvp, xabar berer. Keledi goy, kayda keter deysiq. Sen, mvnanv uk, katvn. Ayzadadan da, erkek kindik bolsa da Saebytjannan da payda camalv. Koeresiq goy oeziq, kelwin – keler, kayda keter deysiq, birak boeten birewler kusap ylikpey turar. Al oelikti jerleytin mvna biz, koer de tur... Onan da tez bar, meniq aytkanvmdv iste.
Uekibala ketip bara jatvp, kypaktap toktadv da, arv karay juere berdi. Birak Edigeniq oezi dawvstap toktattv:
Aey, umvtpa: aldvmen Caymerden kezekcige kir meniq ornvma birewlerdi jibersin. Men keyin karvmvn kaytararmvn. Kaqvragan ueyde oelik japadan-jalgvz kuezetsiz jatvr, ne maskara... Ayt soeytip... Aeyeli basvn culgvp, juere berdi. Sol ortada dystantsyalvk kalkannvq kvzvl sygnalv koezin kayta-kayta kvsvp, gwildep koya berdi. Borandv raz’ezine jaqa sostabh tayanvp kalgan eken. Kezekciniq komandasv boyvnca, onv zapas jolga joeneltw kerek. Oeytkeni karama-karsv jaktan baska poyvzdv oetkizip jiberw kajet. Kaedwilgi carwa. Poyvzdar oez joldarvna tuesip, jvljvp jatkanda, Edige tagv birdeqe aytwdv umvtvp ketkendey, aelsin-aelsin aeyeliniq soqvnan koez tastay berdi. Aytatvn is koep, aeryne, oelik joeneltwdiq aldvnda is tawsvlar ma edi, baeri birden eske tuese bermeydi goy. Birak Uekibalanvq soqvnan karaylay bergeni bul sebepten emes edi. Soqgv kezde aeyeliniq eqkic tartvp, kartayvp kalganvn dael kazir mvna jol boyvnvq kueqgirt sarv saewlesiniq jarvgvnan tuqgvc ret baykap, kaedimgidey muqayvp kaldv.
“E, kaerilik degen ytiq de kelip kalgan eken-aw,– dep koydv ol. – Cal-kempir boldv degen osv! Kuday kuec-kwattan aeli ajvratpasa da, aeli dylv bolsa da, jasv tueskir zvmvrap jvljvp alpvstvq uestine de cvgvp kalgan eken. Tup-twra alpvs bir kazir. Endi birer jvldan keyin “pensyaga cvk” degen tvkvr da tayap kalar-aw” – dep mvrs etti Edige. Birak pensyaga jwvk arada kete koymaytvnvn biledi. Bul maqayda onvq ornvna adam tawvp koya salw oqay carwa emes – jol joendewdiq ceberi, strelochnyk bolvp anda-sanda birew awvrvp kalsa, ne demalvska ketse gana awvsadv, aeytpese besaspap jumvskerdiq oezi. Jer calgaylvgv uecin, coel dalada jumvs istegeni uecin kosvmca akv beredi eken dep munvq ornvna birew koez alartvp juermese? Aey, kim bilsin. Kazirgi jastarvq icinen onday talapker tabvla koyar ma eken.
Sarvoezektiq raz’ezderinde turw uecin adamda rwx bolw kerek, aeytpese aram katasvq. Dala – kenen, adam – nokat. Sagan jaylv ma, jaysvz ba – dalaga baeribir; dalada kalaw bolmaydv. Turgvq kelse– tur. Turgvq kelmese – jolvq, aene. Al adamga baeribir emes. Adam jer taqdagvc: ogan baska bir jerde, baska bir adamdardvq arasvnda balpanday bakvt barday, al bul arada tagdvr onv sarsaqga salvp koyganday koerinedi de turadv... Osvndagv Caymerden kezekciniq uec ayaktv mototsykli bar. Oezi de minbeydi, oezgege de bermeydi – uestine cvbvn kondvrmaydv. Al zaewide kerek bola kalsa, ot almaydv. Oeytkeni akkwmwlyatorv otvrvp kalgan. Adam da sonday. Ulv dalanvq katvgezdigine cvdamasaq, aettegen-ay, nege keldim deseq boldv, jueykeq juendey tuetilip, jan duenyeq juedep juere beredi. Bir istiq tutkasvnda turvp, tamvr baylap, taewekel dep tas jutpasaq – aelgi mototsykl de bir, sen de bir: ebelekten de elpek, kaqbaktan kaqgalak bolasvq. Bhagonnvq terezesinen karap, baez birewler: “Kuday-aw adam balasv kalay cvdaydv, aynala – kw dala, maqkygan arwana!” – dep basvn ustay aladv. Kaytedi, cvdaganvnca – cvdaydv. Uec jvl, aeri ketse toert jvl cvdaydv, sodan soq – tawvs-taemem: raz’ezben esep ayvrvsadv da, tayvp turadv... Borandvda oemirlikke oezek baylagan eki-ak adam boldv – biri Kazangap, biri – osv Borandv Edige. Baska kelip-ketip jatkandar kancama! Edige oezine-oezi kazv emes, aeytewir, kayvspaganv akykat. Al Kazangap osv jerde tapjvlmay kvrvk toert jvl jumvs istegende, baskalardan goeri akvlv az boldv deysiz be? Edige Kazangaptvq bir oezin oezgeniq on caktvsvna ayvrbastamas edi... Amal kanca, Kazangap jok endi, jok...
Poyvzdar ajvrasvp, biri cvgvska, biri batvska karay bet aldv. Borandvnvq temir jolv saet-zamatka kaqvrap kaldv. Kenet aynala- toeqirek acvlvp sala berdi – aspandagv juldvzdar da badanaday- badanaday bolvp jarkvray tuesti, jel de kuldvraqdap, malta tas toeselgen tueye-taylv jotamen, cpaldardvq arasvmen, bayaw vzvq kagvp, aelsin-aelsin tars-turs etken rel`sterdiq arasvmen arsalaqdap erkin ese joeneldi.
Edige ueycikke kirmey, baganga sueyenip svrtta turvp kaldv. Temir joldvq argv betinde, aydalada jayvlvp juergen tueyelerdiq karasvnv baykaladv. Tueyeler ay saewlesiniq astvnda taqdv kuetip tapjvlmay tur. Olardvq arasvnan Edige oeziniq kos oerkecti Karanarvn* tanvdv. Bul Sarvoezek aymagvnda odan jueyrik, odan kuecti tueye jok-aw, sirae. Sondvktan da yesi kusatvp, onv da jurt Borandv Karanar dep ataytvn. Bwranvq aewresi az bolmasa da, Edige Karanardvq eren kuecin maktan tutatvn. Karanardv bwvrcvn taylagvnda aktatpap edi, keyin bwvrkanvp bwra cvkkan soq tipti tyisken jok.
Erteqgi san-sapalak istiq biri – Karanardv oeristen erteletip alvp kelip, jazvlap koyw dep tueydi Edige. Oelikti jerlew jumvsvna kerek boladv. Atkarvsatvn jumvs koep, birinen soq biri eske tuese beredi...
Edige oylap-oylap, oy tuebine jete almaydv, al bul kezde raz’ezdiq adamdarv aeli kannen-kapersiz uyvktap jatkan. Raz’ezdiq o basvnan bul basvna deyin bir-birine tvgvlvp turgan jeti-segiz uey. Onvq altawv temir jol aekimciligi saldvrgan, toebesin cyferlatkan kurandv ueyler. Edige bolsa, oez ueyin oezi turgvzgan. Segizincisi – Kazangaptvq tokal tamv edi. Uey men ueydiq arasvnda mal kora, dala peci, saray syaktv aer alwan mayda-cueyde kurvlvstar bar da, solardvq baeriniq ortasvnda askaktap sw tartatvn munara turadv. Onvq oezi soqgv jvldarv payda bolgan. Mine, Borandv awvlvnvq bar awmagv osv. Ulangayvr Sarvoezektiq dalasvn basvp oetken ulv joldvq boyvndagv kickentay awvl. Kickentay bolsa da, kueretamvr temir joldvq boyvndagv raz’ezderdi, stantsyalardv, kalalardv birimen-birin jalgastvratvn bwvnnvq biri bolvp, kenen dalanvq alakanvnda, oekpek jeldiq oetinde jalaq toestenip kaskayvp tur. Sarvoezektiq jeli aesirese kvstvq kueni kutvradv goy. Temir joldvq boyvn, raz’ezdiq ueylerin tawday-tawday kar basvp kaladv. Sondvktan da bul raz’ezdiq maqdaycasvnda kazakca: “Borandv”, orvsca: “Bwrannvy” degen jazw tur.
Edigeniq esine kay-kaydagv oraldv: bul jerge kar tazalaytvn tuerli texnyka kelgence, Kazangap ekewiniq koergen kuenin kuday adam balasvna bermesin deqiz. Taw-taw kardv kolmen kuerep, jantalasvp, kaqtarda karasorpa bolgan sol bir kuender.
Apvr-ay, oetken kuende belgi jok, aeytpese kueni kece syaktv edi. Elw bir, elw ekinci jvldarv akmvltvk asvngan kyamet kvs boldv. Tek kyan-keski maydanda gana adam oemiri bir saettik ulv iske; jawga cabwvlga yaky jaw tankisine granata laktvrwga bagvctalar edi. Munda da solay boldv. Eckim seni atvp oeltirmese, aeryne. Birak oeziqdi-oeziq pyda etesiq. Kol kuerekpen ueyme kardvq kancasvn kopardv bul sonda. Raz’ezden jeti cakvrvm jerde temir jol toebecikti tilip oetedi. Aene, sol tustv kar tvp-typvl basvp kalganda, kuendiz-tueni kasarvsvp, kar kueregen caq bolgan. Joldv bosat dep azvnagan parobhozdvq aezireyildey uenin esitpes uecin, ak boranmen, ueyindi karmen arpalvskan alaman cakta, munday azaptan goeri oele ketken jaksv-aw degen kezder de bolgan. Soeytken kar da erip ketti, oekirgen poyvzdar da oetti-ketti, sol bir kyvn-kvstaw jvldar da oete cvktv. Endi baeri ertek syaktv. Aytsaq – senbeydi. Sense – kueledi. Osv kuengi bakvlaw-joendew brygadasvnvq jumvscvlarv anda-sanda azan-kazan cwmen duer etip keledi-ketedi. Sarvoezektiq boyvnda sonaw bir jvldarv joldv uerindi kar basvp kalwcv edi, eki-uec adam sol sumdvktv kuerekpen tazalar edi deci – senbeydi. Senbek turmak, “Olay bolwv muemkin be, o toba!” – dep kayran kaladv. Keybirewi: “Ow, oeytip jan kynap ne aekeqniq kunv bar edi”, – dep kues tanalaytvnvn kaytersiq aeli. “Meni bir kuday jetektep, bir kuday aydasa da koenbes edim”,– deydi- aw tagv. “Ow, oeytip sorvq kaynaganca, enesin bir urvp, baska jakka, akv-pulv durvs, jagdayv kelisti jumvska nege ketip kalmadvqdar?” Kawvrt jumvs bolsa, jurttvq baeri jabvla isteydi de, kosvmca akv jaene toeleydi. “E, caldar, caldar, senderdi akvmak kvlgan goy, sol akvmak kalpvqda oelesiqder goy!..” – dep koyadv-aw vza kvlganda.
Onday “akvlgoeyler” kezdeskende Kazangap uendemes edi, olardvq oeresi jetpes, oezine gana belgili kyeli tektes bir svrdv biletin kisice, kekes kuelkimen mvrs etetin de koyatvn. Al Edige bolsa aelgi “bilgictermen” aytvsvp, keqirdegin soza kerildesip, cvr-pvr bolvp, jueykesi juendey tuetiletin.
Kazir mvna bakvlaw-joendew jueyesindegi arnawlv bhagonmen kelgender kuelip otvrgan maesele joeninde Kazangap ekewi biraz aeqgimelesip edi-aw, tipti odan da burvngv jvldarv baska da koeptegen maeselelerdi kozgap, oezara svr certisetin, ol kezde mvna “danvcpandar” jalaq but juegirip juergen nemeler emes pe edi. Sonaw kvrvk besinci jvldan beri Kazangap pen Edigeniq jolv bir tuesti de, ekewi talay-talay svr aktargan. Keyinirek Kazangap pensyaga cvktv da, kalaga barvp, balasvnvq kolvnda uec ayday turvp, cvdamastan kaytvp kelgen soq da neler-neler svr certilmegen. Markum Kazangap akvldv adam edi goy, eske tuesse – neler bolmagan... Edige sonda endi budan bvlay Kazangap tek eske alw saetinde gana, estelikte gana oemir sueretinin oezegi oertene, ap-anvk sezinedi.
Kenet svrt-svrt etken mykrofon uenin estip, Edige ueycikke karay asvktv. Aelgi bir nakurvstaw texnykadan adam dawsv estilmes burvn, kutvrgan boran turvp kele jatkanday vsvldagan, gwildegen dvbvs cvktv.
– Edeke, allo, Edeke, raz’ezdiq kezekcisi Caymerdenniq dawsv kvrvldap estildi. – Estymisiq meni, Edeke? Kalaysvz? – Estip turmvn, tvqdap turmvn.
– Estymisiq meni?
– Estymin, estymin!
– Kalay estysiq?
– O duenyedegidey.
– Nege o duenyedegidey?
– Jae, aenceyin!
– A-a... Sonvmen, Kazangap cal netipti goy!
– Netipti?!.
– Oelgenin aytam...– Caymerden kolaylv soez tabwga tvrvskan boldv.– Ne dewci edi? Aelgi netip, aelgi akvrgv saparga netip... attanvp degendey...
– Yae,– dep cort kesti Edige.
“Aey, mysvz xaywan-ay,– dedi icinen, – kazanvq joenin de adamca ayta almaydv.
Caymerden sael saetke uensiz kalvp edi, mykrofon burvngvdan beter pvtvrlap-svtvrlap, svkvrlap, ar jaktagv adamnvq deminen cwvldap ketti. Caymerden kaytadan kvrvlday joeneldi:
– Ow, aynalayvn Edeke, sen aelgi netip, meniq basvmdv katvrma, netip. Oelse – oeldi, netip... Meniq seni almastvra koyatvn adamvm jok. Oeliktiq janvnda netip, otvrmvn degeniq ne, Edeke? Sen janvnda otvrgannan oelgen adam kayta tirilmeydi goy, dep oylaymvn netip...
– Al men seniq basvqda tawvktvq myvnday my jok dep oylaymvn,– dep cart ketti Edige. – Basvmdv katvrmaq ne-ey?! Seniq munda kelgeniqe eki-ak jvl boldv. Al men Kazangappen birge otvz jvl jumvs istedim. Oylacv oeziq. Arvstay azamat kaytvs boldv, kaqvragan bos ueyde kalay gana japadan-jalgvz jatadv?! Ata-baba daestuerinde jok, adam balasv estimegen sumdvk koy.
– Jalgvz ba, jalgvz emes pe, oelgen adam netip... onv kaydan biledi deymin de.
– Ol bilmese, biz bilemiz goy!
– Jae, jaraydv, acwlanba netip, aykaylap, cal! – Tuesindirgenim goy sagan.
– Negvl deysiq endi? Meniq jibere koyatvn adamvm jok. Oelgen adamnvq kasvnda ne bar tuen icinde? Ne bitiresiq sonda?
– Duga okymvn. Markumnvq sueyegine tuesemin, kebinin tigemin, bata-duga, kuran tuesiremin.
– Bata okytvn sen, Borandv Edigesiq be?
– Yae, men, bata-duga okytvn men.
– Maessagan! Sobhet oekimeti kurvlgalv netip, alpvs jvl boldv. bul aeli bata-duga deydi!
Aey, tantvma! Sobhet oekimetiniq bul jerge kanca katvnasv bar? Adam balasv vkvlvm zamannan beri oelik kuezetip, duga okydv. Oelip jatkan mal emes, adam goy!
– Jae-jae, oky ber dugaqdv netip... tek aykaylama. Edilbayga kisi jiberemin. Koense – baradv da, netip, seniq ornvqa turadv... Al kazir, dabhay on jetinci poyvz kelip kaldv, zapastagv ekinci joldv dayvnda...
Sonv aytvp Caymerdenniq ueni oecti, mykrofonnvq kilti tvrs etip jabvldv. Edige tvska cvgvp, strelkaga asvktv. Zapastagv ekinci joldv burvp turvp: “Edilbay koener me eken, koenbes pe eken?” dep koydv. Kaysvbir ueylerdiq camdarv jark-jurk etip janganvn koerip, kaedimgidey Uemiti tirilip, arkalanvp kaldv: kanca dese de, adamdardvq ar-uyatv bar goy. Ytter abalay bastadv. Demek, aeyeli uey-ueydi kvdvrvp, Borandvnvq jurtvn oyatvp juergeni.
Aene-mine degence juez on jetinci kelip, ekinci zapas jolga turdv da, karama-karsvdan munay tartkan kileq tsysternalv sostabh ta jetti. Eki poyvz eki jakka: biri – cvgvska, biri – batvska karay tartvp otvrdv... Tuengi sagat ekiler camasv. Aspandagv juldvzdar badanaday- badanaday bolvp jarkvray tuesti. Ay da tolvksvp, Sarvoezek dalasvnvq uestine erekce bir peyili tuesip, bozgvlt saewlesin eselep sebelegendey boldv. Juldvzv cuepirlegen alvs aspan astvnda kerile tuesip, Sarvoezektiq ceksiz sarv dalasv jattv. Onvq toesinen tek tueyelerdiq suelbesi, onvq icinde Karanardvq karasvnv erekce iri koerinedi; tayaw jatkan bel-belesterdiq kvrkalarv kvlaq beredi; temir joldvq eki kaptalvndagv oezge duenye tuenniq tuepsiz tereqine sueqgip ketken. Tuen samalv muelgimesten vzvq kagvp, talmay esedi.
Edilbay kele jatkan jok pa eken dep Edige ueycikten bir cvgvp, bir kirip, tvnvm tappadv. Soeytip juergende bir bueyirden aeldekanday aqdv koezi calvp kaldv. Ol tuelki edi. Koezderinen jasvl saewle jvlt-jvlt etip, kubvlvp oynaydv. Tuelki telegraf baganvnvq tuebinde suelesok tur: ne arv kacpaydv, ne beri jakvndamaydv.
– Sen kaydan juersiq?– dep kuebirlep Edige sawsagvn bezep koyvp edi, tuelki seskener emes.– Karay goer! Baelem, seni me!– dep Edige ayagvmen jerdi tepsinip kaldv.
Tuelki jalt berip, aerirek barvp, Edigege karap cokyvp otvrvp aldv. Edigeniq bir baykaganv tuelki ne bugan, ne bul jaktagv aeldenege kederli-muqlv koezben tesile karap kalgan syaktv koerindi. Munda ne izdep, ne daemetip keldi eken? Elektr camvnvq jarvgvna aldanvp keldi me, aelde actvk aydap keldi me eken? Bul arasv Edigege jumbak bolvp koerindi. Aw, kuday, oezi aydap kelip turganda, taspen tars etkizip nege urvp almaska? Edige eqkeyip, jerdi sypalap, irirek tas izdep tawvp alvp, daeldep turvp, sermey berdi de, kolv svlk etip tuesip ketti, tastv tastay saldv. Tipti lezde terlep koya berdi. Apvr-ay, adam balasvnvq oyvna neler kirip-cvkpaydv deseqc! Sumdvk-ay, tuelkini taspen urvp bereyin degende aeldekim aytkan bir jayt sap etip esine tuesti, kim aytvp edi sonv? Jol joendewci kwlardvq biri me edi, aelde aelgi swretci me, jok, sirae, Saebytjan cvgar? Yae, sol goy, bar bolgvr, aeytewir, jurttv awzvna karatpak bolvp, oydan- kvrdan aytpaytvn aeqgimesi jok. Kazangaptvq ulv Saebytjan goy: adam oelgende onvq janv baska bir xaywanga awvsadv degen.
Apvr-ay, koerer koezge koepe-koernew koekemvljvq bolvp oeskenin aytsaqcv. Bir karasaq – taep-taewir jigit syaktv. Bilmeytini jok, jagvn bezep sayrap tur, al birak, berekesiz bolganda berekesiz. Aekesi markum onv okvtpagan ynternat, ynstytwt atawlv bul toeqirekte, aey, kalmagan cvgar. Birak ne kerek, joendi adam cvga koymadv. Maktankumar, tost koeterip, koepirtip soeylewge aewes-ak, birak paetwa jok. Aekege tartvp ul twmas, dyplomv bar dep kewdesin kergenmen Kazangaptvq tvrnagvna da tatvmas borkemik bolvp cvktv. E, meyli, taeqiri betinen jarvlkasvn, kalkayvp tiri juerse bolvptv da?
Y-e, sol Saebytjan goy, Uendistanda bir ilim bar eken degen. Sol ilimniq boljawv boyvnca, adam oelgen soq onvq janv baska bir makulvkka awvsatvn koerinedi. Ol, aeytewir, bir janwar, tipti kurt- kumvrska bolwv da muemkin eken. Aerbir adam oezi aeli adam bolvp twmay turganga deyin aeldekanday jaendik beynesinde oemir sueretin koerinedi. Ol ne kus, yae aq, tipti jvlan bolwv da muemkin. Sondvktan ol elde tiri jaendikti oeltirw uelken kuenae sanaladv eken. Jolvnda ne kezdesse de, oeltirmey, yilip turvp jol beretin koerinedi.
E, bul on segiz mvq galamda neler jok deseqci. Birak akykatvn bilip kelgen eckim jok. Aelem ceksiz, adam baerin bilip tawvsa almas. Endi Edige aelginde tuelkini tas jiberip ura bereyin degende: “Apvr- aw, Kazangaptvq janv, rwxv tuelki bolvp kelip turgan jok pa eken?” dep oyladv goy. Rwxv tuelkige awvsvp, kaqvragan jaman ueyde jata- jata jalgvzsvrap, oeziniq eq jakvn dosv Edigeni izdep kelip turmasa ne kvlsvn?! “Aljy bastagan cvgarmvn” – dep oezin-oezi soekkendey boldv Edige. – Kaydagv kaydan keldi basvma? Tuew, bar bolgvr! Aljyvn degen cvgarmvn”.
Soeytse-dagv, tuelkige akvrvn-akvrvn tayap kelip, ol adamnvq tilin tuesinetindey-ak:
– Sen bara goy. Bul jerde turma, dalaga ket. Estymisiq? Bar, bara goy. Tek argv betke oetpe, ol jakta ytter bar. Taeqiri jarvlkasvn, dalaga tart! – dep svbvrladv.
Tuelki burvlvp aldv da, buelkilge basvp tayvp turdv. Birer ret artvna burvlvp karap-karap koydv da, tuen karaqgvsvna sueqgip, koerinbey ketti.
Bul eki arada raz’ezge tagv bir poyvz kelip te kaldv. Doqgalagv tarsvldap, karaqgv tuenniq koynvn acvp, bwaldvr saewlesinen caq buldvrap poyvz birte-birte juerisin bayawlattv. Poyvz toktagan kezde pvsvldagan-vsvldagan parobhozdvq terezesinen macynyst basvn cvgarvp:
– Ey, Edeke! Borandvnvq Edigesi, assalawmaaeley-kwm! – dedi.
– Ueaeleykuem-assalam!
Kim ekenin bilgisi kep, Edige basvn jogarvga kegjyte koeterdi. Bul joldvq boyvndagvlar birin-biri jaksv biledi. Mvnaw da tanvs jigit eken. Edige ogan amanat tapsvrdv: “Kumbel stantsyasvnda turatvn Ayzadaga aekesiniq kazasvn estirt”, – dep oetindi. Kumbelde brygadalar awvsadv eken de, mvna jigit keri kaytadv eken. Kazangaptvq arwagvn svylaytvn jigit eger Ayzada uelgerse, kaytarda otbasvn ala kelmekci de boldv.
Soezinde turatvn jigit. Edigeniq arkasvndagv juek jeqildep kalganday boldv: bir jumvs tvngan syaktv. Poyvz jvljy berdi de, Edige macynystpen koctasvp turvp, jol jagalap kele jatkan uzvntura birewdi koezi calvp kaldv. Edige kadala karap edi: Edilbay eken. Edige Uzvntura Edilbayga kezegin oetkizip, ekewi Kazangaptv eske alvp, ahvlap-uehilep bolganca, Borandvda tagv da kos-kos poyvz jvrtvlvp-ayvrvlvsvp uelgerdi. Istiq baerin akvr-takvr oetkizip bolvp ueyine kaytvp kele jatkanda, Edigeniq esine tagv bir oy sap ete kaldv: bagana onv aeyeline aytwdv, aytwdv emes-aw akvldaswdv muelde umvtvp ketken eken. Ow, munvq oeziniq kvzdarv men kueyew balalarv bar goy. Kazangaptvq kazasvn olarga kalay xabarlasa eken? Edigeniq erge cvkkan eki kvzvnvq biri – Kvzvlorda jakta turatvn edi. Uelken kvzv kueric sobhxozvnda, kueyewi traktorcv. Kenje kvzv aeweli Kazalv maqvnda turwcv edi, keyin aepkesine jakvndap konvs awdarvp, sol sobhxozga kirgen, onvq kueyewi cofer. Kazangap olardvq eki twvp, bir kalganv emes. Onv jerlewge katvspadvqdar dep olardv eckim soekpes. Birak Edigeniq balalarv uecin Kazangap eq jakvn twvstan da artvk edi. Edigeniq kvzdarv osv Borandvda Kazangaptvq koez aldvnda twvp, oesti. Kumbel stantsyasvndagv ynternatta jatvp okvdv. Stantsyaga olardv keyde Edige, keyde Kazangap aparvp salatvn. Edigeniq esine kvzdarv tuesip ketti. Kanykwlga kelerde, ne kaytarda Edige olardv Karanarga mingizip alwcv edi. Kicisi acanvq aldvnda, uelkeni artvnda, ortasvnda Edige, Karanar Borandvdan Kumbelge saw jelip uec sagatta jetip baratvn. Kvstvq kueni uzagvrak jueretin, aeryne, Edigeniq kolv jumvstan bosamagan kezde Kazangap aparvp salatvn. Kazekeq kvzdardvq aekesindey bolvp ketip edi goy. Edige erteq ertemen kvzdarvna jedelxat jibermekci boldv, ar jagv bir joeni bola jatar... Aeytewir, Kazangaptvq endi bul jarvk duenyede jok ekenin bilgenderi kerek... Kele jatvp tagv da esine tueye tuesti. Erteq erte Karanardv oeristen aydap aekelmese bolmas, onvq aebden keregi bolvp tur. Oelw oqay emes, oelgendi ak jwvp, arwlap attandvrw da birtalay carwa... Mundayda birese anaw jok, birese mvnaw jok, kebinnen bastap karalv as pisiretin otvnga deyin baerin attvq jalv, tueyeniq komvnda tuegendewge twra keledi. Dael osvnv oylanvp kele jatkanda, aewe tolkvp ketkendey boldv. Sogvsta juergende osvndaydv sezinwci edi, jvraktan orasan jarvlvstvq surapvl tolkvnvmen awa teqselip, ayak astvndagv jer solk-solk ete kaldv. Dael bet aldvnan, sonaw Sarvoezek kosmodromv jaktan tula boyv otpen oerilgen aeldebir paele aspanga karay atvlvp, cubalaqday zvmvrap bara jattv. Edige sasvp kaldv – dael aldvnan aspanga raketa atvldv. Mundaydv burvn koergen emes. Osv aymaktvq adamdarv syaktv bul da “Sarvoezek-1” degen kosmodrom barvn, onvq bul aradan kvrvk caktv cakvrvm jerde ekenin, olay karay Toeqirek-Tam raz’ezinen baska temir jol cvgatvnvn, aydalada uelken kala payda bolganvn, onda uelken-uelken duekender bar ekenin estytin. Kosmonabhtar, kosmoska ucwlar twralv radyodan vlgy da estip, gazetten okytvn. Osv ulv okygalardvq baeri irgesinde bolvp jatkan syaktv. Oeytkeni Saebytjan turatvn oblvs ortalvgvndagv koerkemoenerpazdar kontsertinde balalar xorga kosvlvp: “Biz aelemdegi eq bakvttv balalarmvz, sebebi kosmonabht agaylar kosmoska bizdiq jerden ucvp jatvr”, – dep jvrlaydv. Al oblvs ortalvgv bolsa, bul aradan poyvzben bir jarvm taewlik jer. Al birak kosmodromnvq aynalasvnvq baeri jabvk zona bolgandvktan, Edige sol kosmodromnvq dael irgesinde juerip, munday jaylardv baska jaktan, aeldekaydan estigenine tok. Mine, endi tuengi aspandv kakvratvp, ot-jalvn bolvp oerilip, aynalasvn sekeqdegen ak saewlege malvndvrvp, arkvrap uckan garvc raketasvn tuqgvc ret oez koezimen koerip tur. “Apvr-ay, anaw ottvq icinde adam bar ma eken? – dep Edigeniq esi ketti. Birew boldv ma eken, ekew me eken? Apvr-aw, kosmodromnvq irgesinde juerip, aspanga raketa uckanvn burvn kalay baykamagan? Kosmoska uckan kemeler men raketalardvq sanvnan adaswga boladv, birak Edige solardvq birewin de koermegen. Muemkin, olar vlgy da kuendiz ucvrvlgan cvgar. Kuen jarvkta olardvq uckanv baykala da bermeytin bolar. Al mvnasv bolsa, tuendeletip joeneldi. Munvsv toeten carwa ma, aelde josparlv naerse me? Baelkim, ol tuende uckanmen, kecikpey kuendizge tap bolatvn cvgar? Aelgi Saebytjan dael bir oezi ucvp juergendey-ak, kosmosta aerbir jartv sagat sayvn kuen men tuen almasvp otvradv dep sogadv. Saebytjannan suraytvn eken oezin. Onvq bilmeytini jok. Aey, oezi aembebap koesem kisi koeringisi kelip-ak turadv-aw. Endi kaytsin, oblvs ortalvgvnda kvzmet isteydi goy. Ay, sonda da oetirik kisimsip keregi ne? Aetectiq atv – aetec, kvrannvq atv – kvran goy. Oeziqmen-oeziq bol da kal. “Men baelencekeqmen birge boldvm, uelken kisini aytam, men ogan bvlay dedim”, – dep boesetinin kaytesiq. Al uzvntura Edilbay bir kez Saebytjannvq kvzmet isteytin jerinde bolganv bar, sol Edilbay aytadv: “Bizdiq Saebytjan, deydi, telefon men bastvk kabyneti arasvnda zvr juegirip juer, deydi. “Tvqdap turmvn, Aeljapar Kaharmanobhych kup boladv, Aeljapar Kaharmanobhych! Kazir-kazir, Aeljapar Kaharmanobhych!” Al bastvgv bolsa, oeziniq kabynetinde jaybarakat otvrvp, knopkanv basvp kalvp, Saebytjandv zvr juegirtip koyadv”,– deydi. Soeytip, Edilbay onvmen joendep soeylese de almay kaytvptv... “E, bizdiq Borandvlvk jerlesimizdiq jagdayv sonday eken”, – dep koydv. Jae, taeqiri jarvlkasvn, tiri juerse boptv da. Tek Kazangap jarvktvktv ayaysvq da. Balasvnvq jolvnda kurbandvk bola jazdawcv edi. Oele-oelgence balasv twralv “caey” degen kisi emes. Balasv men kelininiq kolvnda turmak bolvp, kalaga koecip te bardv. Oybay, kolvmvzda turmasaq bolmaydv dep koecirip aeketken oezderi. Akvrvnda ne boldv… Jae, bul muelde baska xykaya… Sol bir tuenniq ortasvnda kosmos raketasvn garvcka buldvrap koerinbey ketkence cvgarvp salvp turvp, Edige osvnday oylardv bastan kecken-di. Gajayvp raketanvq soqvnan koepke deyin karap kalgan. Tek ot burkvragan korabl` birte-birte svgvmdalvp, kicireyip, tuepsiz tuqgyvkka sueqgip ketip, bwaldvr ak nuektege aynalganca karap turvp, basvn bir caykap koydv da, aem kwangan, aem korvkkan, maydandaskan sezimniq jeteginde kete bardv. Aelgi keremetke gajap kalsa da, onvq kvrv-svrvn bile almay, bir tuerli uerey bylegendey de boldv. Oyda-jokta aelgi janvna jakvndap kelgen tuelki esine tuesti. Mvna galamat ot aspanga atvlgan kezde sol maqda juergen tuelki baygustvq kueni ne boldv eken? Kirerge tesik tappay jantalaskan-ak cvgar... Borandv Edige tuengi gajayvptv koerwin koerse de, ol raketanvq ne maksatpen, ne uecin ucvrvlganvn, aeryne, bilgen jok, bilwge tyisti de emes. Al raketa bolsa burvngv saen-saltanatsvz, jwrnalystersiz, raportsvz, cugvl ucvrvlvp edi. Amerykan-Sobhet kelisimi boyvnca “Tramplyn” dep atalatvn, orbytaga bir jarvm jvldan artvk wakvttan beri ornalaskan “Parytet” kosmos stantsyasvnda toetence bir jagday bolvp kaldv da, aelgi Edige koergen tuengi raketa asvgvs, cugvl uckan. Edige onv kaydan bilsin. Osv bir okyga onvq oezine de tikeley katvstv bolvp keterin kaydan bilsin. Bul duenyede adamzat bir-birimen baylanvstv, duenye solay jaratvlgan. Dese dagv mvna jagday Edigeniq tagdvrvna tikeley tireletinin eckim de bilgen jok. Al Sarvoezekten uckan tuengi raketanvq soqvn ala, jer carvnvq argv betinen, Nebhada kosmodromvnan garvcka tagv bir raketa ucvp cvkkan. Onvq da betalvs bagvtv “Tramplyn” orbytasvndagv “Parytet” kosmos stantsyasv bolatvn. Tek ucwv jerdiq argv betinen. Munvq baerin Edige kaydan bilmekci, bilmek turmak, sezgen de jok koy.
Bul eki korabl`diq ekewi de kosmoska “Konbhentsya” abhyanosetsinen berilgen komanda boyvnca ucvrvlvp edi. Al “Konbhentsya” Birikken Sobhet-Amerykan “De-mywrg” programmasv baskarmasv ortalvgvnvq juezip juergen bazasv edi.
“Konbhentsya” abhyanosetsi Tvnvk muxytta, Alewt araldarvnan soltuestikke karay, Bhladybhostok pen San-Frantsysko kalalarvnvq dael orta tusvnda turaktv juezip juergen. Birikken Baskarw Ortalvgv– kvskartvp aytkanda – Birbasor – bul kezde aelgi raketalardvq, “Tramplyn” orbytasvna ucvp cvgwvn cvdamsvzdvkpen kadagalap tur edi. Aezirge baeri saetti syaktv. Endi “Parytet” stantsyasvmen jiktesw mindeti tur. Bul mindet aeri dese oete kuerdeli edi. Oeytkeni aelgi raketalar “Parytetpen” birinen soq biri kezekpen kelip tiktespeydi, ekewi eki basvnan birden, bir mezgilde kelip tueyiswi tyis edi.
“Parytet” mine on eki sagattan astv, “Konbhentsyadan” jiberilgen Birbasordvq sygnaldarvna jawap bermey koydv; oezimen jikteswge bara jatkan raketalardvq sygnaldarvna da “Parytet” tvrs etpedi... “Parytettegi” kosmonabhtarga ne bolganvn jedel anvktaw kerek bolvp tur edi goy...