Бесбармақ, бешбармақ, ет. Қазақтың басты тағамын қалай атаған дұрыс?

Бесбармақ, бешбармақ, ет. Қазақтың басты тағамын қалай атаған дұрыс?
Фото: © shutterstock

Қазақтың ұлттық тағамының негізгі атауы қандай? Оны бірі "бешбармақ", бірі "бесбармақ" тағы бір өңірде "ет" деп атайды. Этнограф Болат Бопайұлы ұлттық тағам атауындағы ала-құлалық қайдан шыққанын айтты, - деп хабарлайды Massaget.kz тілшісі.

"Ет пісіруде қазақтан озатын халық болмаса керек"

Маманның айтуынша, қазақ халқының ұлттық тағамы үлкен төрт ырысқа бөлінеді:
1. Қызыл ырыс - (ет тағамдары);
2. Ақ ырыс - (сүт тағамдары);
3. Дақыл ырыс - (бидай, арпа, жүгері, тары, т.б.);
4. Көк ырыс - (көкөністер).

Көрнекі сурет

"Қазақ халқы бағзы замандардан бері қарай осы төрт ырысты "дастарқан мәзірінің мәні мен сәні" деп, құт-ырысқа балап келеді. "Дастарқанда дән тұрса, үйде мән тұрады" деп қазан-ошақ жағын қуратпай ұстаған. Үйіне келген бейтаныс қонақты да "құдайы қонақ" деп қабылдап, ақ сары бас қой сойып, құрметтеп күткен. Осындай қонақжай халықта 54 түрлі кәделі табақ тарту, яғни ет тарту дәстүрі болған. Түркітектес ұлттардың арасында қазақ халқындай мүшелеп, жіліктеп мал сойып, кәделеп ет асып, сый-табақ тартатын халық жоқ. Сонау Үйсін, Алан, Қаңлы, Қыпшақ, Көктүрік дәуірлерінің өзінде тайқазанға ет асып, той-томалақ жасап, ас-мәзір берген. Етті тұздап, ыстап кептеріп, сүрлеп, дәмдеп пісіруге келгенде қазақтан озатын халық болмаса керек", - дейді Болат Бопайұлы. 

Табақ тарту дәстүрі

Этнограф Болат Бопайұлының сөзінше, қонаққа тартылатын сый табақтарды да қазақ түрліше атаған.  

Tengrinews.kz/Тұрар Қазанғапов

"Сый табақтардың атауының өзі өз алдына мәртебе, табысы тау төбе деуге болады. "Бас табақ", "Орта табақ", "Аяқ табақ", "Төре табақ", "Кежім табақ", "Құда табақ" , "Құдағи табақ", "Келін табақ", "Күйеу табақ", "Бала табақ", "Қыз табақ" және т.б. табақтың бәрі де сыйлы қонақтарға тартылады. Бұдан сырт астаумен де ет тарту дәстүрі бар. Әр табаққа салынатын кәделі жіліктердің бірде-біреуін ауыстырмай тартады. Бір сүйек ауыс түсіп кетсе, оған айып қойып сөгіс жариялайды. Дәстүрді бұзғаны үшін ет жасауға, қонақтарға табақ тартуына тыйым салған. Әр жілікті жазбай тануы, табақ дәрежесіне қарай жаңылмай салуы керек болған", - дейді ол.

Tengrinews.kz 

Бұрын "бесбармақ" деген атау болған ба?

Этнограф қазақтың ұлттық тағамының атауына тоқталды.  

"Қазақ ет асып, ол піскен соң, табақ не астаумен ет тартады. Еттің астына ұнды илеп, қамыр жасап, жайма салады. Оны "сорпа шелпек", "нарын" кейде "жайма" деп атайды. Қазіргі "бесбармақ" деп жүргендері сол. Қазақ "ет тарту, "ет асу", "бір табақ ет", "бір астау ет" деп атайды. Оны бес саусағымен алып жейді. Тартылған етті "бесбармақ" деп атамайды. Оның үстін қолдағы бас бармақтан басқа төртеуі саусақ деп аталады. Жалпы алғанда, "ет", "ет асу", "бір табақ ет" деп атаған дұрыс болады. Себебі атам замандардағы қазақтар еттің өзін асып жеп, таза сорпасын ішкен, оның сорпа-суына нарын салмаған. "Бесбармақ" деген атау ол кезде атымен болмаған", - дейді ол. 

Көрнекі сурет

Маман "бесбармақ" сөзі қайдан алынғанын да айтып берді. 

"Бесбармақ" сөзі - негізінен, қырғыздардан кірген сөз. Олар қолдың саусақтарын бармақ деп атайды. Қазақ жеріне келіп, еліне қонақ болғандардан қабылдап алып жүрміз. Себебі етке нарын салып жеу негізінен, қазаққа кейін кірген. Баяғы заманда ет сорпасына ұн қосса, қан қойылады деп қараған. Қырғыз, өзбек, татар, ұйғырлар ет астына нарын салып жеп, оны "бешбармақ" дейді. Қазақтың "бесмармақ" деп жүргені сол", - дейді Болат Бопайұлы. 

@massaget.kz #бешбармақ#ет#қазақстан#рек#тағам#казахстан#тамақ#қазы#хочуврек#бауырсақ ♬ оригинальный звук - Massaget.kz

Жаңалықтарды бәрінен бұрын біліп отырғыңыз келсе, Telegram-арнамызға жазылыңыз!

Ж. Қадыржанова