Жаңа қазақ әліпбиін бүкіл түркі әлемі оқи алатын болады – ғалым

"Латын графикасына негізделген жаңа қазақ әліпбиі бүкіл түркі халықтарына түсінікті, оқуға жеңіл болады. Өйткені әліпби таңбалары "Ортақ түркі әліпбиінен" алынған" - дейді А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының бөлім жетекшісі, ф.ғ.д, профессор Құралай Күдеринова.

Ғалымның айтуынша, латын графикасына көшкісі келетін түркі халықтарына әліпби құрастырудың ұтымды бір жолы бар: ол – "ортақ түркі әліпбиінен" таңбалар алу. 1991 жылы бекітілген, латын графикасына негізделген бұл ортақ әліпби бүкіл түркі халықтарының жазуын біріктіру, сол арқылы мәдениет кеңістігін жақындату, бір-бірін оңай түсінуге жол салу мақсатында ұсынылған жоба болатын.

"1991 жылы Түркияның Мәрмәра қаласында түркі халықтарының тілші және әдебиеттанушы ғалымдарының басқосу жиыны өтіп, ортақ түркі әліпбиі жобасын қабылдаған. Түркі мемлекеттерінің ортақ ақпараттық орталығын құру, ортақ мәдениет пен әдебиетін қалыптастыру мақсатында қабылданған іс-шаралардың бірі – осы ортақ жазуды ұсыну болды. Басқосуға Қазақстаннан академик Әбдуәли Қайдар, профессорлар Көбей Хұсайын, Ерден Қажыбек сынды белді ғалымдар қатысқан. Кейін 1993 жылы Анкарада өткен симпозиумде ортақ түркі әліпбиін қолдану мәселесі көтеріліп, қазақ ғалымдары бұған да мақұлдау білдірді. Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты ортақ түркі әліпбиінің негізінде латынграфикалы қазақ әліпбиін түзу керек деген көзқарасты ұстанады. Қазіргі біз ұсынып отырған жетілдірілген қазақ әліпбиі осы ортақ түркі әліпбиіндегі таңбалар бойынша түзілді. Әліпби дайын, енді мемлекеттік деңгейде бекіту ғана қалды", - дейді Құралай Күдеринова.

Ғалымның айтуынша, мұндай әліпбидің берер мүмкіндігі мол.

"Ең алдымен, қазақ тілі басқа түркі халықтарына түсінуге, оқуға оңай болмақ. Латын әліпбиіне әлі көшпеген түркі халықтары біздің көшкенімізді күтіп отыр. Жазу арқылы түркі халықтарымен мәдени-экономикалық байланысымыз күшейеді. Екіншіден, қазақтың өзі де басқа түркі тілдерін оқуға, түсінуге жақын болмақ", - деп түсіндіреді.

Ортақ түркі әліпбиінде 34 таңба бар. Ал жетілдірілген қазақ латын әліпбиі осындағы 31 таңбаны алып отыр. Яғни, 91 пайызы ұқсас. Тек үш әріп қана басқаша. Ғалымның айтуынша, бұл жоғары көрсеткіш.

Салыстырмалы түрде алсақ, әзербайжанда 2 әріп, өзбекте 10 әріп, түркіменде 8 әріп басқаша жазылады. Өзбектер мен түркімендер ортақ түркі әліпбиінен біршама алшақтап кеткен.

"Ортақ түркі әліпбиі Түркиядағы түріктердің латын графикасының негізінде жасалғаны белгілі. Бірақ бұл графика – әлемдік латын әліпбиімен бірдей. Түріктердің өзі әліпбиді неміс латыншасынан алған. 1928 жылы қабылдады. Одан бері бір ғасырға жуық уақыт өтті. Бәсекеге қабілетті графика екенін уақыт дәлелдеді. Алдағы уақытта бізден кейін қырғыз, башқұрт, татар халықтары да осы латын графикасына көшеді деген сенімдеміз", - деп түсіндірді профессор.