Көптеген фермер сүтін алу үшін мал асырап, оның сүтін, етін сатады. Бұл әдеттегі жағдай. Дегенмен, әлемнің кейбір елдерінде сиырдың орнына қауіпті шаян өсіретін фермерлер бар. Олар шаян уын миллиондаған долларға сату үшін бағады. Шаян уының бір литрі шамамен 10 миллион доллар тұрады. Бұл ерекше өнімді сатып алушылар өте аз. Кейбір дереккөздер тіпті бұл әлемдегі ең қымбат сұйықтық екенін жазады. Сонымен, шаян уының қымбат болуының себебі неде, оны кім және не үшін сатып алады? Осыны анықтап көрейік.
Шаянның уы неге қымбат?
У сату үшін шаян өсіретіндер көп. Солардың бірі – Түркия тұрғыны Метин Өренлер ((Metin Orenler). Оның үй шаруашылығында Androctonus turkiyensis түрінің 20 мыңға жуық шаяны бар. Ол улы тіршілікті ғылыми зертханадағы мөлдір жәшіктерде сақтайды.
Күн сайын бұл тіршілік иелері 2 миллиграмм у шығарады. Фермер қымбат сұйықтықтың бір тамшысын да ысырап етпеу үшін өте сақ болуы керек. Уды жинау үшін пинцет, қысқыш және басқа құралдарды пайдаланады. Жиналған соң, оны мұздатады, содан кейін ұнтаққа айналдырады. Дәл осы пішінде тұтынушыларға сатады.
© uzreport.news
Шаянның уы қалай алынады?
Адамдардың басым көпшілігі шаянның уын механикалық ынталандыру арқылы алады. Ол үшін шаянды қолыңызға алып, тісімен контейнердің бетіне жабылған қабықты тесу керек. Бұл әдіс өте қауіпті, өйткені кез келген сәтте шаян өзіңізді шағып алуы мүмкін. Ал оның соңы өліммен аяқталады.
VES-4 құрылғысы © robotics.ua
Шаянның уын жинау
2017 жылы уды тезірек және қауіпсіз жинау үшін VES-4 құрылғысы жасалды. Ол шаяндарды орналастыруға және бекітуге болатын төрт платформадан тұрады. Қосылғаннан кейін құрылғы жануарларға электр тогымен әсер етеді және осылайша, удың бөлінуін тудырады. Ол арнайы контейнерге жиналады. Құрылғы компьютерге USB арқылы қосылады, осылайша сіз удың жиналуы туралы нақты ақпаратты ала аласыз.
Leiurus quinquestriatus немесе сары шаян © maximonline
Шаянның уы қалай қолданылады?
Әдетте, косметикалық компаниялар мен медицина мамандары қымбат шаян уына қызығушылық танытады. Олар удан көптеген пептидтер мен ақуыздарды бөліп алады, содан кейін бөлек зерттейді. Олардың кейбіреулерінің пайдалы қасиеттері бар. Егер сіз осы пайдалы компоненттерді таңдап, соларды ғана қолдансаңыз, адам таза шаян уынан зардап шекпейді.
Косметологияда шаянның уы әдетте емдік майларға қосылады. Оның құрамына кіретін компоненттер ісіну мен қабынуды кетіруге, сондай-ақ ауырсынудан арылуға көмектеседі деп саналады. Дегенмен, әрбір косметикалық өнімнің уына сенбеу керек – кейбір компоненттердің пайдасы ғылыми дәлелденбеген, бірақ өндірушілер әлі де оларды пайдаланады.
Медицинада шаянның уын эпилепсия, инсульт және тітіркенген ішек синдромын емдеу үшін қолдануға болады. Ғалымдар әсіресе сары шаянның (Leiurus quinquestriatus) уының құрамында болатын сирек және құнды компонент хлоротоксинге қызығушылық танытады. Адам ағзасына енгеннен кейін ол тек рак клеткаларына әсер ететіндігімен ерекшеленеді. Ғалымдар бұл компонентті қатерлі ісік ауруын емдеу үшін қолдануға болады деп үміттенеді. Мысалы, хлоротоксинді радиоизотоппен біріктірсеңіз, радиоактивті зат ісіктерге тікелей бағытталып, оларды жоюға болады.
2021 жылы сарышаянның уынан коронавирусты емдеуге болатыны белгілі болды.
Кімдер шаян уын сатып алады?
Шаян уы өте қымбат саналады және оны сатып алғысы келетіндер де бар. Дегенмен, кейбір сарапшылар бұл бизнесте өте бай болу мүмкін емес деп санайды. Мысалы, дәрігер Фолькер Герциг (Volker Herzig) осы кәсіппен ақша тапқысы келетіндер санының артуына байланысты болашақта олардың барлығына да сатып алушылар жетпейтініне сенімді.
© panti-dv
Шаян өсіру
Шаян уының қасиеттерін зерттейтін кейбір ғалымдар шаян уын сатушыларының өнімдерін сатып алудан бас тартады. Мысалы, мұны удың құрамындағы компоненттерге негізделген склерозды емдеуді жасауға тырысатын дәрігер Дороти Вай жасайды. Оның айтуынша, ол ешқашан өнімнің сапасына 100% сенімді емес, сондықтан ол шаян иелеріне барып, олардың уын өз бетімен жинағанды жөн көреді.
Еуропада өрмекшілер мен шаяндарды үй жануарлары ретінде ұстайтындар өте көп.
Жоғарыда айтылған дәрігер Фолькер Герциг те сатып алынған шаян уын ұнатпайды. Өйткені, ол буынаяқтылардың әртүрлі түрлерінің уын зерттейді. Қазірдің өзінде ол шаян уының 170-ке жуық түрін жинаған.
Әлемдегі ең қымбат улар
Шаян уы сияқты кобра жыланның уы да қымбат тұрады. Оның бір литрі 40 000 доллар. Жылан уының қымбат болуы оның құрамында ми жасушаларын қалпына келтіретін және Паркинсон ауруы, Альцгеймер және шизофренияны емдеуде тиімді болуы мүмкін заттардың болуымен байланысты.