Адамзат тарихында көптеген өркениет пайда болып, жойылды. Олардың ең көнесі Шумер өркениеті саналады? Бірнеше жыл бұрын Шумер өркениеті бәрінен бұрын пайда болды деп айтатын еді. Бұл қазіргі Ирак жерінде біздің эрамызға дейінгі 4000 жылдар шамасында дамыған өркениет. Шумер атауы Ирактың шығысындағы қазіргі Кут қаласына жақын орналасқан ежелгі Шумер қаласының құрметіне қойылған. Әрине, бұл ең көнелердің бірі, бірақ кейінгі онжылдықтарда ғалымдар ғылымға белгілі кейбір өркениеттердің шумерден кем дегенде 1000 жыл бұрын пайда болғаны туралы әртүрлі дәлелдер тапты.
Кейбір ғалымдардың пікірінше, Шумер өркениеті ең көне емес
Қай өркениет ең көне деген сұраққа жауап бермес бұрын, жалпы өркениеттің не екенін түсіну керек. Жалпы, өркениет – әрқашан дерлік белгілі бір халықтың кейбір жетістіктерін, мысалы, урбанизацияны, яғни қалаларды салуды, ғылымның (математика, жазу және т.б.), қолөнерді, мәдениетті және т.б. дамуын білдіреді.
Шумер мәдениеті ең көне және ең жұмбақ өркениеттердің бірі саналады
Шумерлердің мәдениетінде бұл ерекше белгілердің барлығы сөзсіз бар. Ол математика саласында, атап айтқанда, тригонометрияда үлкен жетістіктерге ие. Шумерлер шаршы және текше сандарды да білген. Бұл негіздердің барлығын 1000 жылдан кейін ежелгі гректер одан әрі дамытқан.
Кейбір мәліметтерге қарағанда, шумерлердің де өз діні болған. Олар өз қалаларында зиггураттар деп аталатын биік храмдар салды. Нәтижесінде тіпті діни қызметкерлердің касталары пайда болды.
Шумерлерден ертерек қандай өркениеттер болды?
Жоғарыда аталған фактілердің барлығы шумер өркениетінің шынымен де жоғары деңгейде дамығанын көрсетеді. Алайда, бірқатар ғалымдардың пікірінше, бұл өркениет басқаларына қарағанда кеш пайда болған.
Ежелгі Египет өркениеті Шумерлерден де көне болып шықты. Ол шамамен б.з.д. 5200 жылы Ніл өзені аймағында пайда болған. Рас, ол кезде Египет өркениеті енді ғана пайда бола бастағанымен, қарқынды дамыды. Кейбір жәдігерлер біздің дәуірімізге дейінгі 4000 жылы Ежелгі Египетте жазба тілдің болғанын көрсетеді. Біздің эрамызға дейінгі 3000 жылдың өзінде-ақ египеттіктер Ерте патшалықтың Бірінші әулетінің билігі астында біріккен.
Мысыр өркениеті бүгінге дейін сақталған пирамидалар мен басқа да құрылымдармен танымал
Ежелгі мысырлықтардың мемлекеті "Та-Кемет", "Та-мери" немесе "Кеми" деп аталды. Мәдениет озық ауыл шаруашылығының арқасында қарқынды дамыды. Ніл су тасқынынан кейін қалған құнарлы лайлар, сондай-ақ канал жүйесі Ежелгі Египетке азық-түлікті көп мөлшерде өндіруге мүмкіндік берді.
Ежелгі Египет мәдениеті әдебиеттің, киноның және ең бастысы, бүгінге дейін сақталған монументалды ғимараттардың арқасында танылды. Олардың ең танымалдары пирамидалар, Сфинкс, Фивиядағы қорым және басқа да бірқатар ғимараттар. Бұл ғимараттардың кейде заманауи құрылыс техникасы көтере алмайтын алып тастардан қалай салынғаны ұзақ уақыт бойы ғалымдарға жұмбақ болып келді. Бірақ жақында Египет пирамидаларын салудың құпиясы ашылды.
Тас құрылымдардан басқа, Ежелгі Египет өзінің ерекше жазу жүйесімен, әдебиетімен, математикасымен, медицинасымен және астрономиясымен танымал. Мысырдың тұрақты әскері көп болғаны да белгілі. Осындай таңғажайып жетістіктердің арқасында Мысыр мәдениеті төңірегінде көптеген мифтер, тіпті оккульттік-конспирациялық сипаттағы қастандық теориялары пайда болды.
Ежелгі Қытай өркениеті біздің дәуірімізге дейінгі 5000 жылдар шамасында пайда болған
Ежелгі Қытай өркениеті
Мысыр өркениетімен бір мезгілде дерлік қытайлық өркениет те дамыған. Ол шамамен б.з.б. 5000 жылдары пайда болған. Оның үстіне, олардың дамуы кейбір жағынан ұқсастыққа ие. Қытай өркениетінің, сондай-ақ Египет өркениетінің табысы – өзендер жағасындағы ауыл шаруашылығымен байланысты.
"Яншао" деп аталатын алғашқы көне қытай мәдениеті біздің дәуірімізге дейінгі 5-3 мыңжылдықта өмір сүрді. Ол кезде керамика, сондай-ақ тастан жасалған құралдар жасау дамығаны белгілі.
Қытай аумағындағы қола дәуірінің алғашқы мемлекеті б.з.д. 1550 жылы пайда болып, Хуанхэ өзенінің орта ағысында орналасты. Ол "Шан-Йин" деп аталды. Бұл кезеңдегі адамдар қола құю мен күйме жасауда жетістіктер жетті. Соғыс арбаларын пайдалану ұрыстарда жеңіске жетуге және мемлекет аумағын кеңейтуге мүмкіндік берді. Сонымен қатар, "Шан-Инь" ай күнтізбесімен, сондай-ақ иероглифтік жазуымен танымал болды.
Қорытындылай келе, бүгінгі таңда белгілі ең көне өркениет Египет өркениетінің екенін атап өтеміз. Оның артынан қытайлықтар, одан кейін ғана шумерлер келді.