Жасыл экономиканың 5 қағидасы: Қазақстан әлеуеті

Адамзат алдағы онжылдықтарда күрделі мәселелермен бетпе-бет келеді: климаттың өзгеруі, биоәртүрліліктің жоғалуы, артып келе жатқан теңсіздік және т.б. Бұл жүйелі жаһандық дағдарыстарды оқшаулап шешу мүмкін емес, өйткені олардың барлығы өзара байланысты. Бірақ біз білетін экономикалық жүйелер экологиялық және әлеуметтік мақсаттардың жақсы тепе-теңдігін қамтамасыз ету үшін жеткіліксіз

Экономика – бұл кейбір мінез-құлықтарды құптайтын және өзгелерін жазалайтын ережелер мен нормалардың жиынтығы. Қазіргі таңдағы экономика артық тұтынуды ынталандырады, коммуналдық байланыстарды нашарлатады және табиғи байлықты жояды. Бұл мәселелерді шешу үшін жаңа экономикалық көзқарас қажет.

Жасыл экономика болса, планетаның экологияның гүлденуін қамтамасыз етеді. Ол бес негізгі қағидатты ұстанады, олардың әрқайсысы халықаралық саясаттағы маңызды прецеденттерге сүйенеді және олар бірлесіп әртүрлі контексттерде экономикалық реформаларды басшылыққа алады. 

1. Салауаттылық қағидасы

Жасыл экономика барлық адамдарға салауатты болуына мүмкіндік береді.

• Жасыл экономика адамдарға бағытталған. Оның мақсаты – шынайы, ортақ әл-ауқат жасау.

• Ол әл-ауқатқа қолдау көрсететін байлықты арттыруға бағытталған. Бұл байлық тек қаржылық ғана емес, сонымен бірге адами, әлеуметтік, физикалық және табиғи капиталдың толық жиынтығын қамтиды.

• Ол инвестицияларға және барлық адамдардың өркендеуі үшін қажетті тұрақты табиғи жүйелерге, инфрақұрылымға, білімге қол жеткізуге басымдық береді.

• Ол балғын ортада және лайықты өмір сүруге, кәсіпорындар мен жұмыс орындары үшін мүмкіндіктер ұсынады.

• Ол қоғамдық игіліктер үшін ұжымдық әрекетке негізделген, бірақ жеке таңдауды да ескереді. 

2. Әділеттілік қағидасы

Жасыл экономика ұрпақтар арасындағы теңдікті қамтамасыз етеді.

• Жасыл экономика теңдікке мән береді. Ол шешім қабылдауды, пайда мен шығындарды әділ түрде бөліседі; элиталық үстемдікті жою; және әсіресе әйелдердің мүмкіндіктерін кеңейтуді қолдайды.

• Ол мүмкіндіктер мен нәтижелердің әділ бөлінуіне ықпал етеді, адамдар арасындағы теңсіздікті азайтады, сонымен бірге жабайы табиғат пен шөлге жеткілікті кеңістік береді.

• Ол болашақ азаматтардың мүдделеріне қызмет ететін байлық пен тұрақтылықты құра отырып, сонымен бірге бүгінгі кедейлік пен әділетсіздікпен күресу үшін шұғыл әрекет ететін экономикаға ұзақ мерзімді перспективаны қажет етеді.

• Ол ынтымақтастық пен әлеуметтік әділеттілікке, сенім мен әлеуметтік байланыстарды нығайтуға, адам құқықтарын, жұмысшылардың, жергілікті халықтар құқықтарын және тұрақты даму құқығын қолдауға негізделген.

• Ол әлеуметтік кәсіпорындардың мүмкіндіктерін кеңейтуге және өмір салтының тұрақтылығына ықпал етеді.

• Ол бәрінің жылдам және әділ дамуына үстемдік береді және соған қажет шығындарды өтейді. Біліктілікті арттыруда инновациялар енгізеді. 

3. Планетарлық шекаралар принципі

Жасыл экономика табиғатты қорғайды, қалпына келтіреді және оған инвестиция жасайды.

• Инклюзивті жасыл экономика табиғаттың алуан түрлі құндылықтарын мойындайды және арттырады – экономиканың негізін құрайтын тауарлар мен қызметтерді ұсынудың функционалдық құндылықтары, қоғамдардың негізін құрайтын табиғаттың мәдени құндылықтары және бүкіл тіршіліктің өзін негіздейтін табиғаттың экологиялық құндылықтары.

• Ол табиғи капиталды басқа капиталмен алмастыру мүмкіндігінің шектеулі екенін мойындайды, маңызды табиғи капиталды жоғалтуды және экологиялық шектеулерді бұзуды болдырмау үшін сақтық қағидасын қолданады.

• Ол биоәртүрлілікті, топырақты, суды, ауаны және табиғи жүйелерді қорғауға, өсіруге және қалпына келтіруге инвестициялайды.

• Табиғи жүйелерді басқарудағы инновациялық, олардың циклды қасиеттерімен және биоәртүрлілік пен табиғи жүйелерге негізделген жергілікті қауымдастықтың өмір сүру құралдарымен сәйкестендіру. 

4. Тиімділік және жеткіліктілік принципі

Жасыл экономика тұрақты тұтыну мен өндірісті қолдауға бағытталған.

• Жасыл экономика төмен көміртекті, ресурстарды үнемдейтін, алуан түрлі және айналмалы. Ол экономикалық дамудың жаңа үлгілерін қамтиды, олар планеталық шекараларда гүлденуді құру мәселесін шешеді.

• Табиғи ресурстарды тұтынуды физикалық тұрақты деңгейге дейін шектеу үшін ғаламдық маңызды өзгерістер болуы керек, егер біз планеталық шекараларда қалатын болсақ.

• Ол адамдардың әл-ауқаты мен қадір-қасиетін қанағаттандыру үшін маңызды болып табылатын негізгі тауарлар мен қызметтерді тұтынудың «әлеуметтік деңгейін», сондай-ақ тұтынудың жол берілмейтін «шыңдарын» мойындайды.

• Ол бағаларды, субсидияларды және ынталандыруды «ластаушы төлейтін» және/немесе инклюзивті жасыл нәтиже беретіндерге пайда алатын тетіктер арқылы қоғам үшін шынайы шығындармен сәйкестендіреді.

5. Тиімді басқару принципі
Жасыл экономика интеграцияланған  және тұрақты институттар арқылы басқарылады.
• Инклюзивті жасыл экономика дәлелге негізделген – оның нормалары мен институттары бейімді стратегия үшін негізделген ғылыми және экономикалық деректерді және жергілікті білімді пайдалана отырып, пәнаралық болып табылады.
• Оны интеграцияланған, бірлесіп жұмыс істейтін және келісілген (көлденеңінен барлық секторлар үшін және тігінен мемлекеттік басқарудың барлық деңгейлері үшін) және өздерінің тиісті рөлдерін тиімді, тиімді және есепті түрде орындауға жеткілікті мүмкіндіктері бар институттар қолдау көрсетеді.
• Ол қоғамның қатысуын, алдын ала хабардар етілген келісімді, ашықтықты, әлеуметтік диалогты, демократиялық есеп беруді және барлық институттардағы – мемлекеттік, жеке және азаматтық қоғамдағы жеке мүдделерден еркіндікті талап етеді, осылайша ағартылатын көшбасшылық қоғамдық сұраныспен толықтырылады.
• Ол қатаң ортақ орталықтандырылған стандарттарды, процедураларды және сәйкестік жүйелерін сақтай отырып, жергілікті экономика үшін орталықтандырылмаған шешімдер қабылдауға және табиғи жүйелерді басқаруға ықпал етеді.
• Ол қоғамдық мүдделерге қауіпсіз қызмет етуге арналған байлық пен тұрақтылық қаржы жүйесін құрады.

Жасыл экономика – бұл жаһандық статус-кводағы әмбебап және трансформациялық өзгеріс. Бұл мемлекеттік басымдықтарды түбегейлі өзгертуді талап етеді. Бұл өзгерісті түсіну оңай емес, бірақ біз тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізу үшін қажет.

Қазақстан да  жасыл экономикаға және тұрақты өсуге көшу қажеттілігін мойындай отырып, жаңартылатын энергия жобаларын және энергия үнемдейтін технологияларды іске асыру саясатын қолға алып отыр. Билік бірқатар экологиялық реформалар мен ауқымды жобаларды бастады. Жасыл технологияларды ауқымды енгізуді де қолға алмақ. 

Қазақстанның тұрақты және инклюзивті экономикалық өсуді қамтамасыз ете алатын әлеуеті зор.