(Басы)
– Ол кезде, яғни, ақын бақилыққа аттанған сəтте сіз əкеңіздің жанында ма едіңіз?
– Жоқ, Құлжада болатынмын. Қала мен ауыл арасына телефон, телеграфтың əлі орнатыла қоймаған кезі. Қаза туралы хабарды үш күн дегенде бізге Шапқы жайлауынан арнайы жіберген аттылы адам айтып келді. Сондықтан да жерлеуге қатысуға үлгере алмадық. Ал жетісіне аймақ басшылығының өкілдері мінген жүк машинасымен жиырма шақты кісі болып бардық. Үкімет адамдары ел-жұртқа көңіл айтып болған соң шешем Бұқара Тұрфан құмындағы еңбекпен түзеу лагерінен 1960 жылы ғана босап келді. Сөйтті де Үрімшіде бақылауда жүрді. Бұған да шүкір дедік. Өйткені түрмеде емес үйде, алыста емес көз алдымызда ғой əйтеуір. 1962 жылы жергілікті үкіметке білдірмей Шыңжаң астанасындағы Кеңес өкіліне барып жолықтық. Мақсат – Қазақстанға өтіп кету. Ол кездегі консул Байғарин деген иманжүзді қазақ жігіті еді. Жағдайымызды бірден түсінді. Сөйтті де біз өтініш бергеннен кейінгі алты күннің ішінде бүкіл құжаттарымызды қолымызға сақадай сай етіп ұстатып, Қорғас шекарасынан өтіп жатқан ұлы көштің алдыңғы легінен бір-ақ шығарды. Бақылау аумағы қақпасындағы қытай əскерилері біздің жүк тиеген машинамызды тоқтатып қойып, тура алты сағатқа жуық тексерді дейсің. Кітаптан басқа байлығымыз жоқ-ты. Міне, солардың бəрін сілкіп көріп, мұқият қараумен болды. Сондағы артымызда кезек күткен елден айналайын! Күні бойы ыстық күннің астында иіріліп, жіпсіз байланып тұрғандарына қарамай біздің тілеуімізді тілеумен болды. Ақыры көптің ниеті қабыл болды-ау деймін, кеш бата Қытай жағы шлагбаумды көтерді. Осылайша біз бергі бетке өттік. Жаркенттен бізді осы жақтағы туысымыз Сейдəлім Тəнекеев деген партия-кеңес қызметкері қарсы алды. Ол кісінің ақылымен мен бала-шағама ие болып, сол Панфилов ауданындағы Қоңырөлең ауылындағы мектепте сабақ беруге қалдым да Бұқара Алматыға барып жеке өзі қызмет істеуге кетті. Ағаларыңның кейін айтқан əңгімесі ғой, сол сапардағы жұмыс арасында уақыт тауып, Сəбеңе жолығыпты. Ақсақал жазушы оны құшақ жая қарсы алған. Ғабит Мүсірепов пен Ғабиден Мұстафинге ертіп апарып: “Ел-жер деп келді ғой. Көмектесейік”, – дейді. Ақыры үш қария бірігіп жүріп көп кешікпей қалалық атқару комитетінен бір бөлмелі үй алып бергіздіріпті. Ол баспанамыз қазіргі Əуезов пен Төле би көшелерінің қиылысында болатын. Ал 1964 жылы, иə, сол жылы тағы да Сəбең, Ғабең жəне Сафуан Шаймерденов бас болып, Интернационал көшесіндегі жаңадан пайдалануға берілгелі жатқан үйден үш бөлмелі пəтердің кілтін ұстатты. Жақсылық деп осыны айтар болар, сірə. Сондықтан да бұл кісілерге деген менің алғысым шексіз! Жə, көп айтып қайтейін, сол 60-шы жылдары Алматыда осылай қатарға қосылып кеттік қой.
– Дұрыс екен. Енді мына соңғы сұраққа жауап берсеңіз. Таңжарық ақынның зираты қайда, қай жерде? Басында белгі бар ма? Сіз өзіңіз 1962 жылдан кейін ол жаққа бара алдыңыз ба? Барсаңыз, ақынның елінде Таңжарыққа байланысты нендей шаралар жүзеге асқан деп ойлайсыз?
– Əкемнің зираты Құлжа облысының Күнес ауданындағы Шапқы жайлауы деген жерде. Басында күмбез жоқ. Бірақ, белгі бар. Бестөбе қаласында ол кісіге ескерткіш орнатылған. Ол жаққа 1962 жылдан кейін тек 1996 жылы ғана баруға мүмкіндік туды. Туысқандарды араладым. Əкемнің зиратының басына барып құран оқыттым. Үрімшідегі “Халық” баспасынан Таңжарық ақынның 2000 жылы қытай тілінде бір томдығы, ал 2001 жылы қазақша екі томдығы жарық көріпті. Сөз ретіне қарай Шыңжаңда “Таңжарық” деп аталатын 5 сериялы фильмнің де өмірге келгенін айта кетейін. Елдің бізге, атамекенге деген ықыласы ерекше. Жақсылық хабар күтіп елеңдеп отырады екен.
2004 жыл.
Сұхбаттасқан: Жанболат Аупбаев
Дайындаған: Мейіржан Әуелханұлы
Сурет: kultegin.com