Ашық сабақтың үсті екен
Кәмісия келген шұбырып.
Көк түсті галстук күшті екен,
Шашына ақ бантик байлаған
Оқушы отыр құлпырып...
Иә, сіз тура таптыңыз! Бүгінгі тақырыбымыз мектеп формаларына арналады. Өткен жолы әлем мектептерінің ең таңдаулы формаларына шолу жасаған болсақ, бүгін сіз болып, біз болып, Қазақстан оқушыларының мектеп формаларының тарихына үңілетін боламыз.
Қазақ жеріндегі ең алғашқы мектептердің оқушыларында мектеп формасы деген ұғым мүлде болмады десек те болады.
Тек қана, Кеңестер Одағында, оның ішінде Ресей мемлекетінде 1918 жылы оқушының оқушы екендігін білдіретін нышан ретінде арнайы мектеп формасы бекітілді.
Тарихтан хабарыңыз болса, нақ осы кезең ел басына күн туған өте ауыр кезең еді. Сондықтан ата-аналар да, мемлекет те барлық оқушыларды бірдей формамен қамтамасыз ете алмады.
Уақыт өте келе, мектеп оқушылары қызыл-қоңыр түсті көйлектер мен фартук киіп, алмалы-салмалы жағалар тағынып жүретін болды. Үйлеріңізде әжелеріңіздің ескі суреттері сақталған болса, тағы да бір үңілулеріңізге әбден болады.
Мектеп формаларын кию заңды түрде қатаң бекітілгені соншалықты, 1920 жылдардан бастап, талапты орындамағандарға «халық жауы» деген айып тағылды.
Бір ғасырға жуық уақыт бойы Кеңес Одағы мектеп формасына бірнеше рет өзгерістер енгізді. Нәтижесінде қыз балалар – мереке күндері қызыл-қоңыр түсті көйлектерімен ақ фартук тақса, қарапайым күндері қара фартук киіп, бастарына бантик байлап жүретін болды.
Көйлектердің жеңі мен жағасы қарапайым ғана безендірілген және оны тағып жүру міндетті саналды. Оған қосымша қара және қызыл қоңыр түсті бантиктерді (шеру кездерінде ақ бантик) байлап жүруге талап қойылатын болған. Революцияға дейінгі формадан ерекшелігі: ұл балалардың тоғалы белдіктер мен былғары, күн қағарлы кепештердің қолдануы. Сонымен қатар, пионерлер - қызыл галстук, комсомолдар - кеуделеріне жұлдызша тағынатын болды.
Сталиннің саясаты мектеп өміріне де әсер етпей қалған жоқ. Ол кездегі тәртіп бойынша, тіпті шаш сәнінің өзі бірыңғай болсын деген заң бекітілді. Ал шаш бояу туралы әңгімеге мүлде орын жоқ. Қыздарымызға бұрымдарының болуы және бантиктерін тастамауы міндеттелді.
Жылымық кезеңі
1960 жылдарда бекітілген форма ұл балалар үшін өте тиімді болды. Сұр түсті жүнді шалбарлар мен кеудешелердің орнын жартылай жүнді көк түсті форма алмастырды. Ал жеңдеріне пластик материалға шығып келе жатқан күн мен ашық тұрған оқулықтың суреті салынған танымбелгі тігілді.
Қайта құру кезеңі
1980 жылдардың басында форманы баланың жасына қарай киіп жүру туралы қаулы шықты. Мұндай формаларды кию сегізінші сыныптан басталатын еді. Нәтижесінде қыздарымыздың бұрынғы киетін фартукты формалары тізенің астына түсіп тұруы тиіс болды да, ұл балалардың формаларын шалбарлы костюмдер алмастырды. Түсі және алдыңғы танымбелгілер сол қалпында сақталды.
Тәуелсіздік жылдарында
Кейіннен Кеңес Одағы ыдырап, Қазақстан өз тәуелсіздігін алғаннан кейін мектеп формасының бірыңғай болуы туралы заң өз күшінде қала алмады. Дегенмен, мектеп оқушылары, оның ішінде қыз балалар ақ көйлек пен қара белдемшелер, ұл балалар ақ көйлек пен қара шалбар киетін болды. Мойындарына көк галстук, көк пилотка киген мыңдаған бөбектер мектеп табалдырығын аттап жатты.
Тек қана 2006 жылдан бастап, бірыңғай мектеп формасына көшу туралы заң қабылданғаннан кейін, мектеп формасы бір жүйеге келтірілді.
Суреттер: blog.wildberries.ru,zhasorken.kz,amu.kz
Дайындаған: Айгерім Сматуллаева