Мәңгіге айырылысуымызға тағдырды ғана кінәлай аламын

Жеңістің 70 жылдығы қарсаңында "Ер есімі – ел есінде" (Мы помним, мы гордимся) атты фото-кітап жарыққа шықты. Фото-кітапқа Ұлы Отан соғысына қатысқан майдангерлердің ұрпақтары жолдаған деректер мен фотосуреттер топтастырылған. Құрастырушы-автор: Қазбек Бейсебаев.

Кітап аудармасынан үзінді:

Басы

Туған Орал ауылындағы өмірі өзі түңіле күткеннен де асып түсті. Аштық, құлдырау, ызаланған, қалжыраған адамдарды көрді. Бірақ күндер жылжыды, жүректегі жара жазыла қоймады. Оны ешқашан көре алмайтыны белгілі болды. Жалғыз жүрмеу үшін Қадем өз ауылындағы жақсы бір қызға үйленеді. Зәуір деп ат қойған тұңғышының дүниеге келгеніне қуанады. Ұлының маңдайына әкесін есінде сақтау жазылмапты. Ол дүниеге келген соң, бір жылдан кейін әкесі қайтыс болады. Бұл бейбіт заманда болды. Сол тұста Орал облысына әскери адамдар келіп, жұртқа ештеңе түсіндірместен, оларды отырған жерлерінен көшірген. Басқа ауылға көшіп бара жатқан жерінде түсініксіз жағдайда Қадем қаза тапқан. 

Екі онжылдық өткен соң, күнделік ұлы Зәуірдің қолына тиіп, ол әкесін іздей бастаған. Қолжазбаның өртенбейтіні қандай жақсы. 

Оғылбибі Аманниязова

Париж – Алматы

Соңғы сөз

Зәуір әкесінің достарын тапты. Оларды журналист Асқар Нұрманов, Светлана Махметова мен Бақыт Садықова қатысқан «Бір пұшпақ жер үшін» атты француз-қазақ киносының түсіріліміне байланысты іздеу жұмыстарының нәтижесінде тапқан. 

Моник Легра: "Мәңгіге айырылысуымызға тағдырды ғана кінәлай аламын"

Ол сексенінші жылдары Ресейде қайтыс болды. Жасы алпыста еді. Манас Нұғмановқа ұлты француз, туған қызы Моник-Светлана Леграны бір көріп, құшағына алу үшін он жыл жетпей қалды. 

Сол кезде тоқсаныншы жылдары Францияға келгенімде қолымнан "Невада-Семей" қозғалысының белгісі бейнеленген пластик пакетін көрген Моник: "Бұл әкемнің Отанынан ғой!" деп айғайлап жіберді. Бір жылдан кейін, 1991 жылдың көктемінде Қазақстан профсоюзінің шақыртуымен Алматыға Моник-Светлананың әпкесі Дениза Фукар келді. Дениза екеуміз телевидениеге бардық. Диктор Тыныс Өтебаев дереу эфирге шығартуды ұйымдастырды, Дениза отандастарымызға "Манас Нұғмановты таныған адам болса, үн қатсын" деп өтініш білдірді. Он екі адам хабарласты. Әңгіме ұзаққа созылды. Ақсақалдар Манас туралы, фашист және Сталин лагерьлері туралы ауыр күрсініспен әңгімеледі. Жасы ұлғайған адамдардың тіркеуде "халық жауы" ретінде тұрғандары анықталды. Олар – осы өмірде, ал Манас Нұғманов – о дүниеде. 

Француз Дениза Фукар бұл жаңалыққа қатты қайғырды. Оның әпкесі Алис Манас Нұғмановпен 1943 жылы танысқан, француз партизандарының көмегімен тұтқынға түскен кеңес сарбаздарының қатарында Манас та болған, олар неміс лагерьлерінен қашып шығып, француз макизарларымен иық тірестіре Францияның оңтүстігін неміс басқыншыларынан азат ету үшін соғысқан. Манас сымбатты, ақылды, жүрген жерінің жүрегі болып қана қойған жоқ, батыл да еді: француз Қарсыласуының қатарында офицер шеніне ұсынылған, Тулузаны азат ету құрметіне өткен салтанатты шеруде ту ұстаған. Кенет "халық жауы" болып шыға келді.

Қазақстан профсоюзі Түркістан әскери округіне Моник-Светлананың әкесін ақтауды сұрап, ресми өтініш жолдады. Профсоюз басшылығына келген жауапта ақтаудан бас тартқандары айтылған. 

Он екі ақсақал маған үмітпен қарады. Басында хабарланған қайта құру өздерін еске алған болар деп ойлаған, енді лайықсыз жағылған қара күйеден ақталармыз деп үміттенген. Тағдырдың талқысына түскен осынау данагөй ақсақалдар күн сайын, сағат сайын титықтай түсті, жүректеріне өткір пышақ болып қадалған әділетсіздік денсаулықтарын нашарлатып, өмірлерін қысқарта берді. Жыл сайын 9 мамыр – Жеңіс күнінде пышақтың ұшы бір рет айналып түсіп, келесі Жеңіс күніне дейін тоқтап тұратын. 

Осы сәттен бастап олар туралы фильм түсіруге келісетін адам іздеп, үш жарым жылдық ұзақ жолды жүріп өттім. Ақтай алмасам да, тым құрығанда қарттардың жүректеріндегі ауырлықты сейілтіп, оларға жан тыныштығын сыйлауға көмектескім келді. 

«Бір пұшпақ жер үшін» фильмін "Планет кабль" телеарнасының тапсырысы бойынша Францияда танымал тележурналист Филипп Альфонси басқарып отырған француз өндіріс фирмасы түсірді. Үлкен марапатқа лайық он екі жерлесіміздің оқиғасы фильм негізін құрап қана қойған жоқ, газет мақалалары мен Тарн (Франция) департаментінің теле, радио бағдарламаларына да арқау болды. Хикаяның ортасынан Манас Нұғманов пен Қадем Жұманиязовтың достарының бірі, бұрынғы лагерь дәрігері Ахмет Бектаев табылды. Ол француз Қарсыласу құрамында өзі және достары кешкен оқиғалар туралы әңгімелеп берді. Туған жерінде қандай өткелден өткендерін де айтты. Осының бәрін көрермендер теледидар экраны арқылы көрді. Фильм соңында Моник-Светлана әкесінің балалары Марат пен Юриймен кездеседі. Олар Ресейде тұрады. Моник-Светлана әкесінің бейітіне ұзақ қарады. Жылады. Қоштасып жатып, бір-ақ ауыз сөз айтты: "Мәңгіге айырылысуымызға тағдырды ғана кінәлай аламын" деді. Әпкесі Дениза "Оның (Манастың) маңдайына ауыр да ғажайып тағдыр жазылған екен. Ол Қазақстанда дүниеге келді. Францияны азат ету үшін шайқасты. Ресейде қаза болды. Отбасымыз оны жылы естелікпен еске алады" деп ауыр күрсінді. 

Фильмді дайындағандар осы бір ержүрек адамдарға қатысымыз бар деп мақтанады. 

Моник-Светланаға әкесінің Отаны жайлы, отандастары жайлы жақсы сөзі үшін шынайы сезіммен ризашылығымды білдіргім келеді. Қазақ тамырын іздей жүріп, Моник әкесінің өмірінде болған оқиғаларды толықтай қайта қалпына келтіру үшін қолынан келгеннің бәрін жасады. 

Манас Нұғмановты өлгеннен кейін 1996 жылы ақтап ала білді. 

Жазбаны, пікірді және соңғы сөзді Бақыт Садықова жазған