Хронология: Екінші бөлім

б.з.б ІІІ ғ - б.з. ІV ғ.                                          Қазақстан жерінде алғашқы таптық мемлекеттер пайда бола бастады.

V-VІ ғғ.                                                              Қазақстан территориясында феодалдық-өндірістік қатынастар пайда бола бастады.

VІ-ХІІ ғғ.                                                            Түрік кезеңі

542 ж.                                                               «Түрік»терминінің алғаш рет аталуы.

552 ж.                                                               Түрік қағанатының құрылуы.

563 -567 ж.ж.                                                  Түріктердің Эфталит патшалығын жаулап алуы.

567 ж.                                                               Византияның түрік қағанына Земарх елшілігін жіберуі.

568 ж.                                                               Тараз қаласының жазба деректерде алғаш рет аталуы.

603 ж.                                                               Түрік қағанатының Батыс және Шығыс қағанатқа бөлінуі.

603 – 704 ж.ж.                                                Батыс Түрік қағанатының билік құруы.

629 ж.                                                               Испиджабтың жазба деректерде алғаш рет аталуы.

629 – 630 ж.ж.                                                Сюань Цзанның саяхаты.

682 – 744 ж.                                                    Шығыс Түрік қағанатының билік құруы.

704 – 756 ж.ж.                                                Түргеш қағанатының билік құруы.

705 ж.                                                                Арабтардың Мәуераннахрды жаулап ала бастауы.

714 ж.                                                                Кутейбаның Исбиджабқа жорық жасауы.

ҮІІІ ғ. 30 ж.                                                         Отырардың (Фараб) жазба деректерде алғаш рет аталуы.

745 – 840 ж.ж.                                                 Монғолиядағы Ұйғыр қағанатының билік құруы.

ҮІІІ ғ. басы (705 ж.)                                         Орта Азия мен Қазақстанға арабтардың жорығы басталды.

706 жыл                                                            Түркештер соғдылармен одақтасып, Бұхар маңында арабтарды жеңді.

709 жыл                                                            Арабтар Бұхарды жаулады.

711 жыл                                                            Қара түркештер шақыруымен келген Шығыс түрік қағаны Қапаған Болучу (Жоңғария) сары түркеш         әскерін жеңді.

723 жыл                                                            Түркештер Ферғана қарлұқтары және Шаш тұрғындарымен бірігіп, арабтарға қарсы соққы берді.

732жыл                                                             Арабтар түркештерді ығыстырып, Бұхарды қайта жаулап алды.

736жыл                                                             Сұлық қаған арабтарға қарсы жорыққа аттанды.

738 жыл                                                            Қолбасшы Баға - Тархан Сұлықты өлтіріп, оның ұлына қарсы соғысты бастады.

748 жыл                                                            Қытайлар Суяб қаласын жаулап алды.

751 жыл                                                            Атлах маңындағы арабтар мен қытайлар шайқасы.

756 жыл                                                            Түркеш қағанатының құлауы.

V ғасыр                                                              Дерек көздері осы ғасырда қарлұқтарды "бұлақтар" деп атаған.

742 жылы                                                         Қарлұқтар мен түріктер шайқасында қарлұқтар жеңіске жетті.

VІІІ ғ.(746 жыл)                                                 Қарлұқтар Жетісуға қоныс аударды.

756 жыл                                                            Қарлұқ қағанаты құрылды.

840 жыл                                                            Қарлұқ қағанатыныңбилеушісі - жабғу.

791жылы                                                          Қарлұқтардың ұйғырлардан жеңілуі.

812жыл                                                             Қарлұқтардың арабтардан жеңілуі.

840жылы                                                          Білге Құл-Қадырхан өзін қаған деп жариялады.

ІХ ғ. аяғы                                                            Саманилер Исфиджабты басып алып, Таразды қоршады.

940 жыл                                                            Қашғардың түрік билеушілерінің жаулауынан Қарлұқ қағанаты өмір сүруін тоқтатты.

ІХ-ХІғғ басы                                                       Оғыз мемлекеті.

VІІғ.ортасы                                                        Оғыздар Жетісудан Шу өзеніне қарай қоныс аударды.

ІХғ. аяғы -ХІғ басы                                          Оғыздардың территориясы  Сырдария - Еділ аралығы.

Х-ХІ ғғ.                                                                 Сырдария жабғуының  тұрақты түрде салық жинау жүйесі қызмет етті.

965 жылы                                                         Оғыз мемлекеті Киев русімен одақтасып, Хазарияны талқандады.

985жылы                                                          Оғыздар князь Владимирмен одақтасып, Еділ Бұлғариясын жеңді.

1043жылы                                                        Шахмәлік селжұқтардың қолынан қаза тапты.

ХІ ғ басы                                                            Оғыз мемлекеті ыдырап, қыпшақ мемлекетінің құрамына кірді.

ІХ-ХІғғ басы                                                       Қимақ мемлекеті.

VІІІ-ІХ ғ.ғ.                                                             Қимақ мемлекетінің территориясы: Орта Ертіс - Жоңғар қақпасы,Оңтүстік Орал , Сырдария өңірі.

Х ғ. бастап                                                         Қимақ мемлекетінің билеушісі жабғу болды.

840 жылы                                                          Ұйғыр қағанаты құлады.

ХІ ғ.екінші жартысы                                        Қимақ одағының құрамына 12 тайпа енген.

Х ғ.қарай                                                            Қағанаттың әлсірей бастауы. Себебі: Ұлыс басшыларының жеке билікке ұмтылуы.

ХІ ғ. Қарай                                                         Қыпшақтар қимақ мемлекетінің орнын басты.

912-1210 жж.                                                   Қарахан мемлекеті.

915-955 жж.                                                     Сатұқ  Боғра хан билік еткен жылдар.

791 жылы                                                         Қарлұқтар ұйғырлардан жеңілді.

942 жылы                                                         Қарахан мемлекті құрылды.

955 жылы                                                          Мұса ханның билігі орнады.

960 жылы                                                         Мұса хан ислам дінін мемлекеттік дін деп жариялады.

990 жылы                                                         Тараз, Исфиджаб қалалары Қарахан мемлектінің құрамына енді.

992 жылы                                                         Хотан, Бұхар қалалары Қарахан мемлектінің құрамына енді.

999 жылы                                                          Саманилер мемлекеті Қарахан мемлектіне бірікті.

ХІ-ХІІ ғ.ғ.                                                              Астаналары: Қашғар мен Баласағұн қалалары.

ХІ ғ. 30 жылдары                                             Қарахан мемлекеті екіге бөлінді: Батыс және Шығыс хандықтары.

1089 жылы                                                       Селжұқтар сұлтаны Мәлік шах Батыс қағанатын бағындырды.

1102 жылы                                                       Баласағұн мен Тараз билеушілері Қадыр хан мен Жебірейіл Мәуеренахрды жаулады.

1128 жылы                                                       Қарақытайлар Жетісуда үстемдік етті.

ХІІ ғ. 30-жылдары                                            Қарақытайлар Шығвыс қағандықты жаулауын аяқтап, Батыс қағандықты жаулауға көшті.

1141 жылы                                                       Қарақытайлар Қарахан мемлекетін түгел жаулап алды.

ХІІІ ғ. басы                                                          Қарахан мемлекті өмір сүруін тоқтатты.

1069 жылы                                                        Жүсіп Баласағұнның "Құтадғу білік" шығармасы.

1074 жылы                                                        Махмуд Қашғаридың "Диуани лұғат ат-түрік" шығармасы.

1128-1211 жж.                                                  Қарақытайлар мемлекеті.

б.з.б. ІV ғ.                                                             Қидан тайпалары қмір сүрген.

924 жылы                                                           Қидандар Ляо империясын құрды.

1125 жылы                                                        Ляо империясы құлайды.

1128 жылы                                                        Қаңлылар мен қарлұқтарға қарсы қарахан-қарақытай одағы құрылды.

1137 жылы                                                        Мәуеренахр билеушісі Махмудты жеңді.

1141 жылы                                                        Селжұқ - қарахан әскерін жеңіп, Мәуеренахр мен Бұхарды бағындырды.

1143 жылы                                                        Елұй Дашы қайтыс болып, Қарахан билігіне Табуян келеді.

1155 жылы                                                        Иле қаза болып, билік Елұй Дашының қызы Бұсұғанға беріледі.

1150жылы                                                         Елұй Дашы тұсында халық санағы жүргізіледі.

1169 жылы                                                        Христиандыққа бой ұсынған Елұй Дашыға қарсы мұсылмандар бас көтереді.

1208 жылы                                                        Жетісуға найман ханы Күшілік келіп, қарақытайларды алады.

1210 жылы                                                        Хорезм шах Қарақытайларға соғыс бастайды.

1211 жылы                                                        Наймандар Жетісудағы билікті тартып алып, қарақытайлар мемлекеті құлайды.

Х-ХІІІ ғасырлар                                                  Наймандар мен Керейіттер

ХІІІ ғ. басы                                                           Наймандар Моңғолиядан Қазақстан жеріне қарай көше бастады.

Х ғ.                                                                         Найман мемлекеті құрылған ғасыр.

ХІІІ ғасыр                                                             Территориясы - Жетісу өңірі.

1007 жылы                                                         Наймандар мен керейіттер несториандық бағыттағы христиан дінін ұстанды.

1204 жылы                                                         Шыңғыс хан 45 мың әскерімен наймандарды бағындырды.

1218 жылы                                                         Жебе ноян шабуылынан Наймандар мемлекеті құлады. Наймандар Орта жүздің құрамына еніп кетті.

Х ғасыр                                                                Керейлер туралы алғашқы деректер.

ХІІ ғ. екінші жартысында                                Территориясы : Селенга - Хуанхэ өзендері, Хангай тауы - халкын көлі аралығы.

1203 жылы                                                        Моңғолдар шапқыншылығынан Керейлер мемлекеті құлады.

ХІ ғ.басы- 1219 жыл                                         Қыпшақ мемлекеті өмір сүрді.

201 жыл                                                              Қыпшақтар туралы алғашқы деректер осы жылы таралған.

VІІ - VІІІ ғасырлар                                              Қыпшақ этникалық қауымдастығының бірінші кезеңі.

VІІІ -ХІғасырлар                                                 Қыпшақ этникалық қауымдастығының екінші кезеңі.

ХІ-ХІІІ ғ.ғ.                                                              Қыпшақ этникалық қауымдастығының үшінші кезеңі.

1054жылы                                                         Қыпшақ мемлекеті орыс жерлерінде өмір сүрді.

ХІ-ХІІ ғ.ғ.                                                               Қыпшақ тайпалары саны жағынан түркі елдері ішіндегі ең көп тайпа.

ХІV ғасыр                                                            Омар Хайям: "Қыпшақтар қысты Сарайда, жайлауды Орал тауында өткізеді",- деп жазған.

1065 жылы                                                        Селжұқтар билеушісі Алып-Арслаң қыпшақтарға қарсы Маңғыстауда жорық жасап, қыпшақтың бір                                                                                           бөлігін алады.

1069жылы                                                         Қыпшақтардың Хорезмге жорығы.

1127 - 1156 жж.                                                Атсыз патша билігі.

1133 жылы                                                        Атсыз Дешті Қыпшаққа ілгерілей еніп, қыпшақтарды жаулайды.

1172 - 1200 жж.                                                Хорезм Шахы Текеш қыпшақ ақсүйектерімен жақындасу саясатын жүргізді.

1200 - 1220 жж.                                                Хорезм Шахы Мұхаммед билік еткен жылдар.

1216 ж.                                                               Мұхаммед Қадыр ханға жорық жасаймын деп, Торғай жерінде Жошы әскерімен соғысып қалады.

1219 жылы                                                        Моңғол шапқышылығынан кейін Қыпшақ мемлекеті моңғол ұлысының құрамына еніп кетеді.

1250 жылы                                                        Бейбарыс бастаған Бағдат әулетінің үстемдігі орнады.

Х-ХІІ ғасырлар                                                   Отырар өңірі - суармалы егіншіліктің орталығына айналды.

VІІІ-ІХ ғ.ғ.                                                                Жетісуда күміс заттар шығару өндіріс түріне айналды.

Х-ХІІ ғасырлар                                                   Жәрмеңке, сауда түрлері дамыды.

VІ-VІІІ ғасырлар                                                 Теңгелер пайда болды.

VІІ-VІІІ ғасырлар                                                Түркеш теңгелері ғана қолданылды.

ІХ-Х ғасырлар                                                    Саманилер әулетінің күміс дирхемдері, алтын динарлары  шығарылды.

ХІ ғасыр                                                               Исфиджаб пен Таразда теңге сарайларында күміс дирхемдер шығарыла бастаған.

ХІІ-ХІІІ ғасырлар                                                Күміс дағдарысы туып, дирхемдер мыстан құйылды.

ХІ -ХІІ ғасырлар                                                 Ортағасырлық қала мәдениетінің гүлденген шағы.

ІХ- ХІІ ғ.ғ.                                                               Исфиджаб - халық ең көп қоныстанған қала.

VІІ-VІІІ ғасырлар                                                Ортағасырлық қала - әкімшілік басқару орталығы.

VІІ-ІХ ғ.ғ.                                                                Қала - сауда мен қолөнер орталығы.

ХVІ ғ. бастап                                                        Яксартқа Сыр атауы берілген.

ІХ-Х ғ.ғ.                                                                  Жетісудың солтүстік-шығысында 12 қала болды.

ХІ-ХІІ ғ.ғ.                                                                Жетісудың солтүстік-шығысында 70 қала болды.

ХІІІ ғ. басы                                                           Исфиджаб аты Сайрам болып өзгертілді.

V-ХІІ ғ.ғ.                                                                 Баласағұн қаласының өсіп - өркендеген кезеңі.

Х-ХІІ ғасырлар                                                    Іле өзені аймағында 56 қала болды.

Х-ХІІ ғасырлар                                                    Қалаларда мешіттер пайда бола бастады.

ХІ-ХІІ ғ.ғ.                                                                "Қоржын үйлер" пайда болды.

VІ-VІІІ ғасырлар                                                  Исфиджаб маңында жер асты монастры салынған.

893 жылы                                                            Исмаил Ибн Ахмат Таразды алып, қаладағы бас шіркеуді мешітке айналдырған.

ХІ-ХІІ ғ.ғ.                                                                 Ислам діні қыпшақтар арасында тарады.

б.з.б. ІІІ-ІІ ғасырлар                                            Жібек жолымен алғашқы сауда байланысы жасалды.

б.з.б. 1 мың ж.                                                     Дала Жолы ( Қара теңіз жағалауы-Алтай Зайсан көлдері).

VІ-VІІІ ғасырлар                                                   Ұлы Жібек Жолының гүлденген бағыты - Қытай, Жетісу және Оңтүстік Қазақстан.

1253 жылы                                                           Екіоғыз қаласы (қазіргі Эквиус).

VІІ-VІІІ ғасырлар                                                  Қазақстанда христиан дінінің несториандық бағыты тарады.

VІІІ-ІХ ғасырлар                                                   Тараз, Меркі қалаларында христиан шіркеулері салынды.

ІХ-Х ғасырлар                                                      Ең алғашқы мұсылман бейіттері салына бастаған.

Х-ХІ ғ.ғ.                                                                    Бабаджа Хатун кесенесі.

ХІ-ХІІ ғ.ғ.                                                                  Айша Бибі кесенесі.

ХІ-ХІІ ғ.ғ.                                                                  Қарахан кесенесі.

ХV ғасыр                                                                2 мың жылдан кейін су жолы пайда болып, Ұлы Жібек Жолы тоқтады.