Жаяу Мұса жауһарлары

Қазақ халық музыкасы өнерінде Жаяу Мұсаның орны дара. Ғұмыры қиындыққа толы болғанымен, басынан өткен қиын-қыстау сәттерді ол өз өнерімен ұсташтыра білген.

Мұса 1835 жылы Баянауыл өлкесіндегі Жасыбай көлінің маңында кедей шаруа Байжанның әулетінде дүниеге келеді. Анасы Нақыш ерте қайтып, Мұса үлкен әкесі Тайжанның қолында өседі. Жеті жасында хат тани бастаған ол бала кезінен зерек, алғыр әрі өнерлі болып өседі. Ауылға келген сал-серілер мен әнші-жыршылардың өнеріне қызығушылық танытып, домбыра тартып, ән салуды үйренеді. Бозбала шағында Қызылжарға келіп, орыс тілін үйреніп, қобыз, скрипка, сырнай тартуды меңгере бастайды. Кейін білімін жетілдіру мақсатымен Омбыдағы орыс мектебіне оқуға түседі.

Маңдайына жазылған соқпалы да соқпақты жолдарға қарамастан, бойдағы өрелі рух пен жүректегі қайтпас жігерліктің арқасында ол талай әндерін тұщына шырқаған. «Хаулау», «Шормановқа», «Толғау», «Бұзау зары», «Тұтқын зары», «Сүйіндік», «Баянауыл», «Жуан аяқ», «Шорман балаларына», «Жаздың күні», «Жазда», «Ұлытау», «Сарын», «Тұрымтай», «Қаршыға», «Көгершін», «Күлдіргі Құлбай», «Қазан қыздары», «Сұрша қыз», «Шолпан», «Ақ шашақ», «Сәулем қыздар», «Гауһар қыз», «Ләйлім», «Қырғыз қызы», «Келдім, Сапар басыңа» т.с.с шығармалары оның ән жазу шеберлігінің кеңдігінің дәлелі. Әндерімен қатар, ол «Қыз күйі», «Қыз-бала күйі», «Қызқарқара», «Қамшылау» сияқты күйлерді шығарған.

Ақан сері, Біржан сал ізін жалғастыра отырып, Жаяу Мұса серттен таймай, ғұмыр бойы алысқан жауларын білімі мен өнерімен жеңе білген. Ұлттық музыка өнерінің алыптарының бірі Жаяу Мұсаның әр шығармасы құдды бір жауһар іспетті. Халықтың сол кездегі мұң-зарын өнері арқылы бейнелей алған ол келер ұрпаққа үлкен мұра тастады.

Суреттер: baq.kz, alashainasy.kz