Адамдардың өтірік айтуының себептері

Жер шары бойында ешқашан өтірік айтпайтың адам жоқ деп айтуға болады. Статистика бойынша әр адам күнде 50-ге жуық рет өтірік айтады. Бүгін адамдардың неге өтірік айтатының түсіндіруге тырысамыз.

Біріншіден, өтірік дегеніміз не? Өтірік көпшілікке мәлім болатын себебі – әлемнің жетілдірілмегендігің азайтыру қиялын қолдау немесе әлемді өз көзқарасындағы нысанға аудару. Мысалы, кейбір кезде қатты шаршағандықтан, жұмысқа бармау үшін, біз бастыққа ауырып тұрганымызды айта саламыз, өтірігімізді шын ретінде көрсетіп, біраз күшімізді қалпына келтіріп келесі күні жана күштерімен жұмысқа шыға аламыз. Басқа мысал алсақ – баланың ата-анасына мектептегі бағасы туралы өтірікті айту. Бала неғұрлым періштедей таза болса да, әке-шешсінен қорқып өз бағасын беске дейін жетімдіреді.

Неге адамдар өтірік айтады?

Осы сұраққа жауап беру үшін біз адамзаттың өтірігін екі топқа бөлімуіз керек:

- Сұхбақтас адамға шындық ауыр болып келеді;

- Өтірікті айтқан адам шындықты айту қиын;

Кейде адам өтірік арқылы шындықтың ауырлығын жасырады. Мысалы, ересек бала түнде клубқа барғысы келеді, бірақ ол ата-анасына досының үйіне сабақ оқу үшін баратының айтады. Не үшін ересек бала өтірікті айтты? Себебі қолай түсінікке кіреді, себебі әке-шешесі баланың клубқа баруын қолдамайды – сондай жерлерде қоғамның ең басты айыптары шығады, мысалы клубтарда адамдар есірткіні тартады, немесе мүшеқапсыз қорғансыз жыныстық қатынастармен айналасады. Баланың ойы осындай болады: Мен клубқа баруым керек, бірақ ата-анам мен есірткені шекпеймін және секспен айналаспаймын деген сөзіме сенбейді, сол үшін мен олардың сенімі үшін сабақты оқимын деген алибині айтуым керек. Осындай оқиғада адам шындыққа ұқсас өтірікті шындықты тығу үшін шығарады, басқа адамдар болса осы өтірікке сенеді.

Басқа мысалда адамның жалған сөйлеуінің себебі басқа адамдардың үміті мен сол оқиғаның болжалы ұқсас болмауы. Мысалы, оқушының интернеттен алыған мақаланы үй жұмысы ретінде тапсыру. Оқушы не себепті жұмысты істей аламайтының айтуы кейде қиын, себебі қандай ұстаз болмаса да – пікір дүниені басқа адамға айту қиын, сол себепті мұғалімнің үмітін ақтыру үшін оқушы өтірікте батады.

Кейде шындықтын дәмі тұздай ащы боп түседі, сол үшін біз жалған сөйлейміз, себебі өтіріктің дәмі қанттай тәтті бола алады. Кейде осы әлеуметтік құрал өте пайдалы, мысалы балалық шақта апаларымыз кейде бізге ұңамайтын затты алып берсе де, оларды ренжітпеу үшін біз өтірік айтамыз.

Өтірік әлеуметке керек пе, ал керек болса, сіз басы айналдырылған адам бола аласыз ба?