Құлдар негізін салған педагогика ғасырлар бойы қалай дамыды?

Педагог сөзі бізге Ежелгі Грекиядан келген. Ол заманда бұл термин баланы мектепке апарған құлға қатысты қолданылған. Ал педагогика дегеніміз – балаларды еңбекке, білімге баулу дегенді білдіреді.

Мұғалім мамандығының пайда болуы

Мұғалімдер ерте заманда, адамдар алғашқы қауымдық жүйеде өмір сүрген кезде пайда болды. Ұстаздың басты міндеті – білім мен біліктілікті жаңа ұрпаққа жеткізу еді. Мысалы, олар өз руластарына таспен жұмыс жасауды, аң аулауды т.б. үйретті.

Мұғалімдер алғашқы өркениетті елдерде – Месопотамияда, Египетте, Ежелгі Афинада, Қытайда, Үндістанда пайда болды. Месопотамияда мұғалімдер балаларды ежелгі Грекиядағыдай арнайы таяқшалар арқылы балшық тақталарға жазуды үйретті. Тек Грекияда балауызбен жабылған ағаш  тақта пайдаланылды.

Брахмандар Үндістанда мұғалім рөлін атқарды. Мысырда мұғалімдердің жұмысы біршама қиын еді. Себебі, мысыр тіліндегі 6000-нан астам иероглифтерді есте сақтау оңай емес. Ол кездерде оқымайтын оқушыларды ұру әдеттегі жағдай болатын.

Орта ғасырларда мектептердің рөлі айтарлықтай төмендеп, білім беру діни сипат алады. Яғни жазуды да, сөйлеуді де шіркеу кітаптары негізінде үйретеді. Жаңа дәуірде қыздар мен ұлдарға арналған бөлек мектептер ашылады.

Оқу орындарында әйелдер мен қыздарды жазу, оқу, әдептілік, би билеу, үй шаруасына үйретті. Олар өлең, әңгіме жазуға да жаттығады. Ұлдарға әскери міндеттер, жазу, оқу және санау үйретілді.

ХІХ-ХХ ғасырларда индустрияландыруға байланысты барлық жерде, соның ішінде ауылдарда мектептер ашыла бастады. Дәл осы кезеңде педагогикалық кадрларға деген қажеттілік артты – мұғалімдер көбейіп, оларға педагогикалық іс-әрекет пен пәндерді оқытатын арнайы оқу орындары ашылды.

«Педагог» сөзі бізге Ежелгі Грекиядан келді. Ол кезде бұл термин баланы мектепке апарған құлға қатысты қолданылған. Афина мұғалімінің міндеттеріне баланы сүйемелдеу, оны қорғау кіреді. Құл баланың физикалық немесе психикалық күйіне ешкімнің немесе ештеңенің зиянын тигізбеуін, оқу құралдарының орнында болуын, сондай-ақ оның әдептілігін қамтамасыз етуге жауапты болды.

Ежелгі Грекияда бұл жұмысты көбінесе ауыр еңбекке қабілетсіз және иесінің отбасына адалдығымен ерекшеленетін құлдар атқарды. Кейде жеті жасқа толмаған, яғни әлі мектепке бармаған баланы оқытуды оларға тапсыратын.

Элладада мұғалімдерді, сауатты, білімді адамдарды ерекше құрметтеген. Афинада тек ұлдар білім алса, Спартада қыздар да мектепте оқыды. Мектеп әсіресе Ежелгі Афинада дамыды және ол бірнеше түрге бөлінді: бастауыш мектеп, орта мектеп, палестрлар және гимназиялар болды.

Мектептерде жеті жастан бастап Гомер өлеңдері бойынша жазуға, оқуға үйретілді. Палеэстрлерде он екі жасынан бастап жігіттер күрес, жүгіру, найза және диск лақтыру, садақ ату сияқты спортпен айналысқан.

Ежелгі Грекияда мұғалімдерге үлкен құрмет көрсетіліп, олардың еңбегі үшін мемлекет қаражаты есебінен жалақы төленетін. Олимпиада ойындарының жеңімпаздары жиі гимназияларда сабақ берді.

ХІХ-ХХ ғасырдағы педагогика

Қайта өрлеу дәуірінен бастап жан-жақты дамыған тұлға тәрбиелеу мәселесі өзекті бола бастайды. Ағылшын эволюциялық ғалымы Герберт Спенсер (1820–1903) оқулықтағы білім беруді сынады. Ол балаларды оқыту теориялық емес, практикалық қызығушылықтармен шартталып, жан-жақты тұлға тәрбиелеуді қамтамасыз ету керек деп есептеді.

Швед қоғам қайраткері Эллен Кей (1849–1926) оқу процесі балаға барынша еркіндік беруі керек деп есептеді. Сонда ғана өз идеясы мен мақсаты үшін күресе алатын адам есейеді.

Америкалық психолог, философ, әлеуметтанушы, прагматизмнің негізін салушы Джон Дьюи (1859–1952) бала педагогикалық әлемнің орталығы болуы керек деген идеяны алға тартады. Бала – білім берудің барлық құралдары айналатын жұлдыз. Азамат соғысы аяқталғаннан кейін бірден құрылған Кеңес Одағының еңбек мектептері Дьюидің идеяларын негізге алады.

Аустрия философы Рудольф Штайнер (1861–1925) оқу орындары мемлекеттік органдардың бақылауында болмай, өз бетінше дамуы керек деп есептеді. Негізгі тәрбие әдісі – балаға өзіне жақын және ішкі қарсылық тудырмайтын нәрсені түсінуге мүмкіндік беру.

Атақты француз мұғалімі Роджер Кузен (1881–1973) дәстүрлі білім беру баланың шығармашылық дамуына ықпал етпейді деп есептеді. Оның ойынша, мұғалім оқушыға ешқандай ықпал етпеуі керек, бала өз қабілетін өз бетінше дамытуы керек.

Ағылшын мұғалімі Александр Нилл (1883–1973) тегін білім беруді жақтаушы болды. Нил балаңыздың басын біліммен толтырудың қажеті жоқ, бірақ оны ойлауға үйрету керек екенін айтады. Бұл тәсіл арқылы оқушылар зерттеуші болып, өзін-өзі құрметтеу мен сенімділік сезімін сезінеді.