Аманхан Әлімұлы. "Ойтоғыс"
Бүгінгі таңда ақын-жазушылар фэйсбук әлеуметтік желісінде шығармашылық жайлы мақалалар, сын-пікірлер жазып, әдебиет жайында өз ойларын бөлісіп жатады. Оның ішінде жастар, орта буын, алдыңғы буын ағалар да бар. Сондай алдыңғы буын ағалардың бірі, ақын, әдебиеттанушы, публицист Аманхан Әлімұлы өзінің фэйсбук парақшасында орыс ақыны Юрий Кузнецовтың "Видение" деген өлеңі мен қазақтың ақиық ақыны Мұқағалидың "Балқытушы" өлеңін салыстырып, өзара ұқсастығы жөнінде өз пікірін білдірді.
Сонымен, ақын ағамыз былай дейді:
Достарым, өзім жақсы көретін ақын-жазушылардың шығармаларына қайта-қайта оралып, оқып отыратын қасиетім бар. Әсіресе, шаршаған кездері. Сол әдетпен, кешегі ауыр күннен соң, үйге келіп, ұсақ-түйек тіршіліктен соң Рубцов, Есенин, Тютчевтен бастап, ұстазым Юрий Кузнецовтың өлеңдерін шолып, қайта бір қарап отырғанмын. Со кезде Юрий Кузнецовтың жастау кезінде жазған бір өлеңін оқып отырып, өте таныс бір поэтикалық көрініске тап болдым. Ол көз алдыма қазақтың со бір көрініс секілді суретін, яғни, өлең жолын әкелетін сияқты көрінді. Ә деген кезде есіме түсіре алмай отырдым. Бір кезде есіме түсе қалғаны. Сөйтсем, ондай көрініс, Мұқағали өлеңінде бар екен. Бірақ, Мұқағали о көрініске кең де, жан-жақты әр мен мән берген. Әйтсе де, екеуінде аз да болса үйлесім мен үндесу бар. Объект бір, ситуация басқа. Куә болыңыздар. Мүмкін, достарым, әсіресе, ақын-жазушы, сыншы әріптестерім өздерің де оған кеңдеу тоқталарсыңдар. Ол көзге ұрып-ақ тұр. Ойды ой қозғайды, сөзді сөз тудырады деген осы. Сонымен,
Юрий Кузнецов "Видение" деген өлеңінің алғашқы шумағында;
Воет мартен - зто воет сирена.
Красные раки ползут.
Красни раки ползут из мартена...
Как оказался я тут?- дей келіп, "Красные раки ползут из мартена,// Я их бросаю назад" - дейді. Тамаша, поэтикалық көрініс емес пе? Ал, енді, соны, Мұқағали қалай құлпыртып жіберген. Олар бір бірінің осы өлеңдерін оқымағандарына көзім жетеді. Сонымен, осы көріністі Мұқағали құлпыртып, дамытып әр мен көрініс, қозғалыс беріп "Балқытушы" өлеңінде:
Қызыл науамен,
Қызыл от ағып барады.
Қызыл адам жүр
Қып-қызыл өңі, жанары.
Қызыл ұшқындар ысқырып қызыл жыландай,
Қызыл қаһарын қызыл адамға жабады,- дейді. Мұқағалидың бұ жердегі мықтылығы "қызыл" сөзін сан рет қайталау арқылы, со сурет-көрініске күшейтпелі рай беріп, бояуды қанықтыра түсіп, суретті жанды да күшті қозғалысқа келтірген. Ал, Кузнецовта ол жоқ. Ол "Красни ракимен" қысқа қайырады, оны ары қарата Мұқағалидай дамытпаған. Мұқағалида қызыл жалын жылан, ал, Кузнецовта рак. Бұл гиперболалық айырмашылық. Міне, достарым, әдеби, поэтикалық-поэзиялық процессте мұндай да жағдай болады. Ал, Кузнецовқа ой салып, өлең тудыруға әсер еткен Пушкиннің "И в распухнувшее тело//Раки черные впились" деген жолы. Оны ол өлеңіне эпиграф етіп алған. Бұл мен көп айтатын реминисценция! Яғни, бір процессті, екінші процесспен дамыту.
